‘Opkomende machten geloven dat de EU over twintig jaar niet meer bestaat’
10 november 2023, 03:00
InterviewIvan Krastev
Ivan Krastev: ‘Je kunt samenlevingen niet in stand houden door een gemeenschappelijk verleden te creëren. We moeten ons idee van de toekomst herformuleren.’noneBeeld Rebecca Fertinel
‘Europeanen vroegen zich altijd af hoe ze de wereld konden veranderen. Nu is het: hoe zorgen we ervoor dat de wereld óns niet verandert?’ Een gesprek met de Bulgaar Ivan Krastev, een van Europa’s grootste denkers, over Gaza, de lunch van Poetin en migratie.
‘Weet je, eigenlijk is het verkiezingsjaar 2024 al begonnen”, laat de Bulgaarse politicoloog Ivan Krastev (58) zich tijdens ons interview plots ontvallen. “Het begon met de ommekeer van de Poolse verkiezingen en later met de oorlog in Gaza. Het belooft een lang jaar te worden dat begin 2025 zal eindigen met de intrede van de volgende VS-president in het Witte Huis. Weet dat er in die 14 maanden die ons van dat moment scheiden wereldwijd nog 4 miljard mensen zullen stemmen!
Krijg een melding over de oorlog in Oekraïne
“Veel van die verkiezingen kunnen bepalend zijn voor de koers van de wereldpolitiek. Ik denk aan de Russische presidentsverkiezingen in maart, die de komende maanden de militaire strategie van de Russische Federatie in Oekraïne zullen sturen. Normaal zouden er in de lente eigenlijk ook presidentsverkiezingen in Oekraïne moeten plaatsvinden. We krijgen in juni de Europese verkiezingen, die onze politieke ruimte kunnen fragmenteren en het veel moeilijker kunnen maken om de EU te besturen. Er komen ook presidentsverkiezingen aan in Taiwan, die een impact zullen hebben op de relaties tussen China en de VS.”
We spreken Ivan Krastev, een van Europa’s beroemdste denkers, nadat hij van de zakelijke adviesorganisatie Emerging Europe een prijs heeft ontvangen wegens zijn verdiensten voor Oost-Europa. Krastev leidt in Sofia het door hem opgerichte Centre for Liberal Strategies maar de meeste tijd brengt de auteur van baanbrekende boeken als After Europe en The Light that Failed in Wenen door. In de Oostenrijkse hoofdstad werkt hij in het Institute of Human Sciences nauw samen met historici als Timothy Snyder, omdat het heden van Midden- en Oost-Europa nog steeds door het verleden wordt aangevuurd. “De geschiedenis komt terug omdat sommige van de oude imperiale grenzen en angsten herleven”, zal hij straks vertellen, een stelling die ook opgaat voor de oorlogen in Oekraïne en Gaza.
Kan de uitkomst van de oorlogen in Oekraïne en Gaza existentieel worden voor de Europese Unie zelf?
“Beide conflicten, die je niet apart moet bekijken, bedreigen niet alleen de veiligheid maar ook de eigenlijke identiteit van de Europese Unie. De oorlog in Oekraïne daagde de veronderstelling van na de Koude Oorlog uit dat een grote oorlog in Europa niet langer mogelijk was. Ik benadruk dit omdat Europeanen nog altijd onvoldoende de schaal van die oorlog beseffen. Het aantal granaten dat dagelijks in Oekraïne wordt afgevuurd, is van hetzelfde niveau als tijdens de dagelijkse veldslagen van WO II. Dit is een treffen tussen twee enorme landen, op ons continent. Het grondgebied van Oekraïne is groter dan dat van Frankrijk of Duitsland.
‘Vergeet niet dat de Oekraïense bevolking uitgeput is. Nu al ontstaat de indruk dat alleen zij nog vechten en dat onze steun afneemt. Toch kunnen wij ons dat niet veroorloven.’noneBeeld AFP
“De tweede veronderstelling die werd vernietigd, is de grote overtuiging, in het hart van het Europese project, dat economische afhankelijkheid van elkaar voldoende is om voor vrede te zorgen. De economisch gecentreerde visie van de wereld na 1989 is dramatisch uitgedaagd door wat er in Oekraïne gebeurt.
“Wat ook op losse schroeven staat, is de aanname dat militaire macht er niet meer toe deed. Europa realiseert zich nu dat het omgekeerde het geval is. Dat een land als Duitsland twee dagen na de Russische invasie stemde voor een investering van 100 miljard euro in hun defensie, was geen begrotingskwestie maar het begin van een culturele verandering.
“De oorlog in het Midden-Oosten zorgt nu voor een bijkomende kwestie. Hij daagt de nieuwe identiteit uit van de West-Europese samenlevingen die een omvangrijke moslimbevolking hebben, omdat de oorlog ook hier culturele en religieuze verschillen blootlegt. Ook de vrees voor terrorisme groeit.
“De twee oorlogen zijn op meerdere manieren met elkaar verbonden. Een daarvan is dat bij een bredere oorlog in het Midden-Oosten de olieprijs zal verhogen, wat grote gevolgen kan hebben voor de Europese economieën die Oekraïne steunen. Denk ook aan de rol van Turkije, dat als NAVO-lid erg betrokken is bij de Oekraïne-oorlog maar tegelijk erg toegewijd is aan het lot van Gaza, niet alleen omwille van de Palestijnen maar ook om zijn positie in het Midden-Oosten.
“Als tien jaar geleden de Europeanen over de wereld liepen, vroegen ze zich af hoe ze de wereld konden veranderen. Nu vragen ze zich af hoe ze ervoor kunnen zorgen dat de wereld hén niet zal veranderen.”
U begeleidt veel kwalitatief opinieonderzoek. Is onze Europese identiteit ook op andere manieren al veranderd?
“Jazeker, ten eerste door de financiële crisissen die de EU de voorbije vijftien jaar meemaakte en die nog altijd doorwerken. Sinds de grote economische crisis van 2009-’10 vragen veel mensen zich nog altijd af hoe doeltreffend ons sociale economische model is. Ik vergelijk de impact graag met beurscrashes uit het verleden. Kijk, in 1929 vertrouwden de mensen de markt niet meer, maar begonnen ze op de economische macht van de overheid te vertrouwen. In de jaren 1970 waren de mensen teleurgesteld in de economische macht van de overheid maar begonnen ze de vrije markt te vertrouwen. Het effect van 2009-10 is dat velen én de markt niet meer vertrouwen én de overheid wantrouwen.
“Dan is er ook nog de immigratiecrisis, die veel veranderingen in de Europese samenleving heeft teweeggebracht. Nu hebben we oorlogen, we hadden een pandemie en er is natuurlijk het klimaat. Vroeger droomden mensen over de toekomst, nu vragen ze zich af hoeveel toekomst zij en de planeet nog hebben.”
In Brussel hoor je al snel: met elke crisis wordt de EU sterker. U waarschuwt al vele jaren dat we vooral niet mogen vergeten hoe Europese imperia in het verleden instortten door plotse gebeurtenissen. Hoe groot acht u dat risico nu?
“Dit blijft een uitdaging. Elke crisis heeft een omwenteling inhoudende kracht maar er bestaat niet zoiets als een automatisch positieve uitkomst. Het feit dat historisch gezien vele crisissen in het voordeel van Europese integratie werkten, betekent niet dat de oorlog in Oekraïne ook zo zal eindigen.
“Neem ook de uitbreiding van de EU met Oekraïne, een proces dat zich ontrolt terwijl de oorlog nog niet voorbij is, laat staan dat er een vredesverdrag zal zijn met Rusland. Toch is de integratie van datzelfde Oekraïne cruciaal voor de veiligheid van de Europese Unie. Er is geen exitstrategie: of je laat Oekraïne deel uitmaken van een bredere Europese veiligheidsruimte, of je verliest de oorlog.
“Daarom geloof ik niet in mantra’s dat een nieuwe crisis een zegen kan zijn, zeker nu niet. Mensen houden daar niet van, want zij lijden onder de crisissen terwijl sommige politici blijven herhalen dat je geen goede crisis mag verspillen.”
‘De hypocrisie in het Europese debat is dat we claimen dat Europa open is voor vluchtelingen en niet geïnteresseerd is in arbeidsmigranten.’noneBeeld Rebecca Fertinel
De oorlog in Oekraïne duurt nu al bijna twee jaar. Welke uitweg verkiest u: Kiev blijven bewapenen om Rusland te verdrijven of moeten er onderhandelingen komen?
“Op een gegeven moment zal er onderhandeld moeten worden. Het probleem is wanneer, hoe en onder welke omstandigheden, want zelfs als Oekraïne erin slaagt om al zijn grondgebied terug te winnen, betekent dat niet het einde van de oorlog. Ik zie niet in hoe president Poetin dat zou accepteren. Dus vanuit dit oogpunt is het heel moeilijk om je, zolang de huidige Russische regering er nog is, een klassieke overwinning voor Oekraïne voor te stellen. We zullen dus hoogstwaarschijnlijk met een soort patstelling eindigen.
“Ik ben zelf sceptisch dat Oekraïne met de huidige machtsverhoudingen nog voor een beslissende doorbraak kan zorgen. Voorts geloof ik niet dat Poetin klaar is om vóór de VS-verkiezingen zinvolle onderhandelingen te voeren. Ik sluit zelfs niet uit dat Rusland in de aanloop naar zijn presidentsverkiezingen van maart zal proberen meer terrein te veroveren. Voor Poetin zal het een heel belangrijk doel zijn om op dat moment de regio’s in handen te hebben die hij in de Russische grondwet annexeerde. Oekraïne zal dus voldoende wapens nodig hebben om zijn posities te verdedigen en mogelijk de landbrug naar de Krim te heroveren.
“Daarom geloof ik dat we in Oekraïne hoogstwaarschijnlijk met een soort Koreaans scenario (sinds 1953 een wapenstilstand zonder vredesverdrag, red.) zullen eindigen. Beide zijden kregen er sterke veiligheidsgaranties van partners, vooral Zuid-Korea, van de VS en de westerse wereld. Zonder gelijkaardige garanties van het Westen zal het voor Oekraïne erg moeilijk worden. Dit is belangrijk, want een lange oorlog houdt veel risico’s in voor Oekraïne.”
Wat is het grootste risico?
“Het verlies van mensen waardoor de samenleving implodeert. Vijf tot zes miljoen Oekraïners ontvluchtten intussen het land. Er is nu al een probleem met militaire mankracht, en personeelstekort wreekt zich ook op de economie. Wij kijken nu vooral naar troepenbewegingen maar tonen veel te weinig interesse voor wat er in de Oekraïense samenleving gebeurt. Veel mannen en vrouwen zijn bijvoorbeeld al twee jaar van elkaar afgezonderd. Het aantal echtscheidingsaanvragen nam het voorbije jaar dramatisch toe.
“Talloze ontheemden wonen nu op andere locaties omdat hun steden vernield of onveilig zijn. Al 50 procent van de inwoners in Kiev komt uit het oostelijke oorlogsgebied. Er zijn toenemende spanningen tussen hen die in het land blijven en zij die vertrokken, tussen hen die aan het front staan en zij die besloten niet te vechten. Het redden van de Oekraïense sociale cohesie wordt dus ook voor ons van cruciaal belang. Het volhouden van een grote financiële steun van buitenaf wordt wel een probleem, zoals we nu al zien in het VS-Congres.”
De Europese Commissie beval deze week de start van toetredingsonderhandelingen met Oekraïne. Moeten die niet met een marshallplan voor de heropbouw beginnen, zoals we dat deden voor Duitsland na WO II?
“Absoluut, de heropbouw moet beginnen voor de oorlog voorbij is. We kunnen niet gewoon wachten. Juist daarom moet veel geïnvesteerd worden in de Oekraïense luchtverdediging, zodat een bedrijf dat een nieuw project start in Oekraïne er zeker van kan zijn dat het niet zal worden gebombardeerd. Deze inspanningen zullen de EU veel meer veranderen dan waar men het nu in Brussel over heeft. Het is een lachertje om te geloven dat Oekraïne geïntegreerd zal worden zoals destijds Bulgarije of Roemenië. Bij deze landen kwam het niet op tien jaar voor ze aan de EU-voorwaarden voldeden, voor Oekraïne is tijd juist het kostbaarste goed.
“Vergeet niet dat de Oekraïense bevolking totaal uitgeput is. Nu al ontstaat de indruk dat alleen zij nog vechten en dat onze steun afneemt. Toch kunnen wij ons dat niet veroorloven. We kunnen Oekraïne niet achterlaten zoals de Amerikanen Afghanistan verlieten, want dat zou een existentiële veiligheidscrisis veroorzaken in landen als Polen of de Baltische republieken. Dat kan de EU volledig verlammen.”
Of erger, zoals u ooit met een metafoor zei, ‘dat Poetin Oekraïne als ontbijt ziet en in met zijn leger in een ander land gaat lunchen…’
“Ja, en zelfs als hij dan niet zo denkt, zullen anderen dat doen. Dit leert de geschiedenis ons.”
Poetins oorlog tegen Oekraïne legt volgens u niet alleen een kloof tussen Rusland en het Westen bloot, maar ook verdeeldheid binnen Oost-Europa. Terwijl Polen en Litouwen bijvoorbeeld tot de meest fervente aanhangers van Oekraïne behoren, behoren andere Oost-Europese samenlevingen tot de meest terughoudende voorstanders van Kiev. Hoe komt dat, als het zo duidelijk is dat Poetin ook hen geen dienst bewijst?
“Dit is heel belangrijk. De geschiedenis komt terug, en de geschiedenis komt in principe terug door sommige van de oude imperiale grenzen en angsten te doen herleven. Het probleem met solidariteit is dat ze plaatsvindt binnen de grenzen van het rijk dat je kent. Vanuit dit oogpunt werd Rusland door Bulgaren, Serviërs en Grieken gezien als een bevrijdende kracht. Veel van hun natiestaten ontstonden als gevolg van de Russisch-Turkse oorlog. Terwijl niemand van hen viert wat er in Oekraïne gebeurt, leeft daar wel het idee dat het niet ‘onze oorlog’ is. Zij vinden het belangrijk dat de oorlog stopt maar verlies van grond voor Oekraïne vinden ze niet erg.
“De Polen, de Finnen en de Baltische staten daarentegen kijken om zich heen. Voor hen is geschiedenis ook geografie. Zij willen zich als kleine staten veilig voelen. Als Europa niet meer zou klaarstaan om Oekraïne te verdedigen, waarom zouden ze dan geloven dat ze hen ooit gaan beschermen? Deze Oost-Europese gedachte is héél belangrijk, want dit kan binnen de EU voor wantrouwen zorgen.”
Ivan Krastev: ‘Als Trump terugkomt, zal hij meteen zijn eigen mensen naar voren schuiven. Eigenlijk geloven die niet in het Amerikaanse leiderschap van de wereld.’noneBeeld Rebecca Fertinel
Polen kiest met Donald Tusk nu wel weer de weg van de EU. Kan dit voor een domino-effect zorgen in landen als Hongarije?
“De verkiezingsuitslag in Polen zal een positief effect hebben in Europa maar er is niet zoiets als één trend. Wat in Polen gebeurt, zal niet noodzakelijk in Hongarije plaatsvinden. Kijk naar Slovakije, dat met de verkiezing van de (pro-Russische) Robert Fico juist de tegengestelde weg koos.
“Hongarije is anders dan Polen omdat de regering er veel meer macht heeft, maar het is ook cultureel bepaald. Viktor Orbán buit de eiland-identiteit van zijn land goed uit. Hij maakte een wapen van hun isolatie. Orbán werd succesvol omdat hij de Hongaren bang maakte voor de wereld rondom hen. Polen daarentegen boekte een collectief, economisch, succes omdat ze niet bang zijn voor de wereld.”
Daarom schrijft u: niet de Frans-Duitse maar de Duits-Poolse as zal richting geven aan de EU van de 21ste eeuw?
“Inderdaad, want het middelpunt van de EU verplaatst zich naar het oosten, en definitief als Oekraïne er bij komt. Het gebeurt nu al op defensief vlak. De sterkste legers vind je in het oosten, bij de Oekraïners en de Polen. Ik denk ook dat de historische verzoening tussen Polen en Duitsers omwille van WO II, die begon na 1989 maar recent werd teruggedraaid, onder premier Tusk nieuw leven ingeblazen zal worden. Het Polen van vandaag is een land dat de EU van de toekomst mee zal vormgeven.
“Vergeet niet: na de toetreding van Oekraïne zullen alle Oost-Europese landen van netto-ontvangers van de EU veranderen in netto-betalers. Dan zullen ze het debat moeten voeren welke actieve rol ze willen opeisen. Ik geloof dat Tusk daar met zijn ervaring als Raadsvoorzitter het voortouw kan in nemen.”
Beeld Rebecca Fertinel
De pro-Europese Tusk is ook de tegenpool van Marine Le Pen in Frankrijk en het AfD in Duitsland, die hoog blijven peilen. Hoe bekijkt u de evolutie van het rechts-populisme?
“Een van de ‘interessante’ effecten van de oorlog in Oekraïne, met name in deze eerste twee jaar, is dat hij enerzijds sommige eurosceptische en uiterst rechtse partijen warm maakte voor het idee van de EU en anderzijds sommige linkse en liberale partijen naar het nationalisme deed lonken.
“Het klassieke voorbeeld van het eerste is de Italiaanse premier Giorgia Meloni, wier Fratelli d’Italia vrij eurosceptisch was en daarmee scoorde. Toen begon de oorlog en beseften ze dat een zwakke EU slecht is voor Italië. Anderzijds kwamen linkse en liberale partijen tot de vaststelling dat burgerlijk nationalisme belangrijk is. Wat we in Oekraïne zien is letterlijk een nationalistische mobilisatie. Ze sterven om hun land te verdedigen.
“Als gevolg van deze ontwikkelingen geloof ik dat we in Europa niet alleen nieuwe partijen maar uiteindelijk ook een nieuwe politieke consensus zullen krijgen.”
Geeft u eens een voorbeeld welke concrete gevolgen dit kan hebben?
“Een voorbeeld is een nieuwe consensus over migratie, een complexe kwestie want Europa moet migranten duidelijk maken dat het aan de Europeanen is om te beslissen wie ze willen verwelkomen en wie niet. Dit zal nu dus helemaal anders besproken worden dan tien jaar geleden.”
U schrijft: ‘als we niet begrijpen dat de migratie- en vluchtelingencrisis enkele van de belangrijkste aannames van het begrip open samenleving op de proef stelt, zijn we niet eerlijk tegenover onszelf’. Toch is er nog steeds geen migratieconsensus. Kan deze diepe verdeeldheid het Europese project ondermijnen?
“Zoals elke crisis, ja, maar er is een kans op bijstelling. De hypocrisie in het Europese debat is dat we claimen dat Europa open is voor vluchtelingen en niet geïnteresseerd is in arbeidsmigranten. De waarheid is omgekeerd. Europa heeft arbeidsmigranten nodig, wat duidelijk is in veel lidstaten. Vanuit dit standpunt gaat het debat niet om hoeveel mensen er naar hier komen, maar wie er zal beslissen wie er mág komen. Dit is een vraagstelling waarover we niet over praten.
“In 2015-’16 was de consensus in liberaal Europa dat Polen en Oost-Europeanen xenofoob en tegen migratie waren. Toen kwam de oorlog in Oekraïne en herbergde Polen miljoenen vluchtelingen. Acht procent van de Poolse huishoudens heeft Oekraïners opgevangen. Toch mag je niet verwachten dat mensen even gastvrij zijn voor iedereen. Je identificeert je nu eenmaal makkelijker met slachtoffers van de ene oorlog dan met slachtoffers van andere. Solidariteit is niet absoluut abstract. Het is zelden totaal universeel. Je bent veel eerder bereid sympathie te hebben met mensen die je beter begrijpt en met wie je je identificeert.”
In uw onderzoek richt u zich ook op de ‘bedreigde meerderheden’, omdat zij zowel de elite als ongenode immigranten haten. Deze kiezers migreren intussen zelf, politiek dan, van traditioneel links naar radicaal-rechts. Of in de VS van de Democraten naar Trump. Voor hen draait alles om angst voor de toekomst.
“Laat ik hierover één punt maken. Wat veranderd is, is onze kijk op de toekomst. Kijk maar naar twee groepen in onze samenlevingen die een andere visie op de wereld hebben en andere waarden delen, en toch menen dat ze de ‘laatste mensen’ zijn.
“Ik spreek dan aan de ene kant over ‘klimaat-links’, dat geen tijd meer wil maken voor gewone politiek en zegt niet langer compromissen te willen sluiten ‘omdat we in geleende tijd leven’. Zij gaan ervan uit dat zonder drastisch beleid vandaag het morgen moeilijk zal worden, en beleid zelfs betekenisloos, omdat volgens hen de aarde zal sterven. Langs de andere kant zie je ‘anti-immigratie-rechts’, dat roept dat ‘als we de migratie nu niet stoppen zij de laatste Bulgaar, Pool, Duitser enzovoort zullen zijn’. Zij geloven dat hun nationale identiteiten vernield zullen worden.
“Wat we moeten aankaarten is dat beide, totaal verschillende, groepen niet meer geloven dat er tijd is voor compromissen. Ze zien de toekomst niet meer als een dimensie om die problemen op te lossen waar we vandaag niet uitkomen. Ofwel willen ze nu een oplossing, ofwel zien ze geen toekomst meer. Deze houding is een groot probleem voor elke democratie, want democratie hoort altijd te opereren onder de premisse dat we sommige problemen vandaag aanpakken en andere morgen.
“Je kunt samenlevingen niet in stand houden door een gemeenschappelijk verleden te creëren, dat is volgens mij een van de belangrijkste zaken om voor ogen te houden. Omdat de nationale geschiedenis zo verschillend is. Of omdat mensen met een migratieachtergrond een totaal andere historische ervaring hebben. Daarom moeten we proberen ons idee van de toekomst te herformuleren.
“Deze uitdaging speelt overigens niet alleen in Europa.”
‘Het is een lachertje om te geloven dat Oekraïne in de EU geïntegreerd zal worden zoals destijds Bulgarije of Roemenië.’noneBeeld Rebecca Fertinel
U doelt op de VS, waar volgens recente peilingen opnieuw Donald Trump aan de macht kan komen?
“Als Trump wordt herkozen, weten we nog niet veel over wat zijn koers zou worden. Op basis van mijn recente bezoek aan de VS, waar ik ook sprak met enkele van zijn ‘Make America Great’-mensen, ga ik er wel van uit dat een tweede Trump-regering geheel verschillend zou zijn dan de eerste. In 2016 ging het nog om een combinatie van klassieke Republikeinen en Trump. Als Trump nu terugkomt, zal hij meteen zijn eigen mensen naar voren schuiven, en zij geloven dat de enige oorlog die een Trump-regering moet voeren deze is tegen de ‘deep state’ in de VS.
“In tegenstelling tot de klassieke Republikeinen heeft de nieuwe Trump-partij veel eigenschappen die eerder bij het Amerikaanse links van de jaren 70 aansluiten, zoals een diep wantrouwen tegenover het Pentagon, de inlichtingendiensten… Ze hebben geen vertrouwen in de Amerikaanse macht, ze willen VS-militairen naar huis brengen en niet te veel betrokken raken in geopolitiek. Eigenlijk geloven ze niet in het Amerikaanse leiderschap van de wereld.
“Ik geloof dus niet dat een tweede Trump-regering, en ik hoop niet dat ze er komt, Europa zal verstevigen. Ik geloof helaas dat een Trump-effect de spanningen in de Europese samenleving zal verhogen. Zekere regeringen en politieke partijen zullen proberen zijn kant te kiezen. Hou ook in gedachten hoe belangrijk de VS blijven voor onze veiligheidsgaranties en economisch beleid, wat hij mogelijk opnieuw zou wijzigen. We mogen zelfs niet uitsluiten dat een volgende Trump-regering een deel van de VS-militairen uit Europa zal terugtrekken. Trump II zou een wereldwijde crisis veroorzaken, niet alleen tussen de VS en China.
“Ik denk dat we het komende decennium een hyperactiviteit zullen zien van de zogenoemde middenmachten, van de Saudiërs tot de Indiërs, van de Brazilië tot Turkije. Deze landen proeven de macht. Ze proberen zich in de internationale politiek te doen gelden. Ik geloof daarom niet dat we weer in een bipolaire wereld zullen terechtkomen zoals tijdens de Koude Oorlog.”
Hoe moet de EU zich positioneren in deze multipolaire wereld, waarin ons bbp krimpt en we onze groei afhankelijk maakten van handel met autoritaire regimes zoals China?
“Dit moet besluit per besluit gebeuren. Het zal niet kunnen gebeuren met één slagzin, met begrippen als ‘derisking’ en ‘ontkoppeling’ (waar Commissievoorzitter Ursula von der Leyen naar verwees in haar State of the Union, red.). Bepalend wordt hoe we met sommige van de nieuwe opkomende machten omgaan. Deze landen zijn elk afzonderlijk erg verschillend, maar ze delen wel een groot ongeduld. Ze hebben het temperament van tieners. Ze houden van onze way of life, maar we zijn niet meer hun rolmodel. Een studie die we volgende week publiceren zal aantonen dat een meerderheid van de mensen in deze landen gelooft dat de EU over twintig jaar niet meer bestaat. Voor de EU is het dus zeer belangrijk om hen te bewijzen dat we in de buurt zullen blijven.”
Hoe doen we dat?
“We kunnen leren van het Habsburgse Rijk. Iedereen kijkt vooral naar hoe dat ooit instortte maar we moeten blijven bestuderen hoe ze vele eeuwen toch bij elkaar bleven. Hun sterkte was veerkracht. Ze slaagden er in om een belangrijke politieke speler te blijven, ook al waren ze geen grote militaire macht, vooral niet in de 19de eeuw. Je moet je rol op het wereldtoneel verdienen en de andere spelers van je nut zien te overtuigen.”