Deze dokter gaat de strijd aan met ultrabewerkt voedsel: ‘De enige functie van diepvriespizza’s is dat je ze koopt’
15 augustus 2023, 07:01
InterviewDokter Chris van Tulleken
‘Nestlé verkoopt niet alleen voeding waarvan je verdikt, maar ook dieetvoeding en medicijnen tegen maag- en darmziekten. Oplossingen voor problemen die het zelf veroorzaakt, dus.’noneBeeld JONNY STOREY
Toen de Britse dokter en BBC-programmamaker Chris van Tulleken (44) zichzelf op een dieet van ultrabewerkte voeding zette, raakte hij geconstipeerd, hij kreeg een rothumeur en dreigde te verdubbelen in omvang. In De voedselfuik onderzoekt hij waarom we ons zo graag volproppen met diepvriespizza’s en chips. ‘Onze hersenen worden gekaapt door de voedingsindustrie.’
Chris van Tulleken presenteert sinds 2012 samen met zijn identieke tweelingbroer Xand Operation Ouch!, een razend populaire en grappige kinderreeks over lichaam en gezondheid op de BBC. Van Tulleken is specialist tropische geneeskunde en professor aan het University College London, waar hij de impact van de praktijken van de voedingsindustrie op de volksgezondheid onderzoekt. Zijn conclusies heeft hij samengevat in zijn boek De voedselfuik, en ze zijn ronduit alarmerend.
Chris van Tulleken: “Ik trakteer mezelf weleens op junkfood en worstel net als veel leeftijdsgenoten met mijn gewicht. Voor een 44-jarige is dat niet ongewoon. Maar toen ik een tijd geleden las hoeveel lagereschoolkinderen met overgewicht kampen, schrok ik wel. De voorbije vijftig jaar is het aantal zwaarlijvige kinderen wereldwijd vertienvoudigd. Eén op de vijf westerse jongens en meisjes in het laatste jaar van de basisschool is obees. Ik wilde uitzoeken wat daar de oorzaak van is en kwam zo op het spoor van ultrabewerkte voeding.”
Wat is ultrabewerkte voeding eigenlijk?
Van Tulleken: “Dat is voeding die complexe industriële processen heeft ondergaan, dus al het eten dat in de supermarkt in plastic verpakt is en ingrediënten bevat die niet in je keuken staan, zoals xanthaangom, polysorbaat, dextrose of carboxymethylcellulose. Xanthaangom lijkt exotisch, maar het is gewoon bacterieel slijm.”
Ultrabewerkte voeding heeft meer met chemie te maken?
Van Tulleken: “Je mag het vooral niet als voeding beschouwen, zelfs al lijkt het er verdacht veel op. Diepvriespizza’s en -lasagnes zien eruit als echte gerechten en soms zit er zelfs een beetje echt eten in, maar meestal zijn ze niets meer dan chemische composities. Het is eetbaar, maar allesbehalve voedzaam. De enige functie van die pizza’s en lasagnes is dat je ze koopt.”
De Britse biochemicus Paul Hart heeft jarenlang aan industrieel bewerkte voeding gesleuteld voor de multinational Unilever. In uw boek klapt hij uit de biecht: ‘Ingrediënten zoals glycerine en xanthaangom dienen maar één doel: de kosten drukken.’
Van Tulleken: “Eén van de opdrachten van Paul Hart was roomijs zo bewerken dat het op kamertemperatuur getransporteerd kon worden van de ene uithoek van de wereld naar de andere. De mogelijke kostenbesparing leek gigantisch. Maar het onoplosbare probleem blijft: bacteriën zijn dol op roomijs op kamertemperatuur.
“Nu vind ik niet dat je het ondernemingen kwalijk moet nemen dat ze kosten proberen te besparen en winst willen maken. Aandeelhouders eisen altijd maar groei. Of dat goed of slecht is, laat ik in het midden. Maar die voeding wordt samengesteld uit de goedkoopst mogelijke ingrediënten en moeten zo verslavend mogelijk zijn.
“Kinderen die veel mierzoete ultrabewerkte voeding eten, willen alleen maar nóg zoeter en eten geen echt voedsel meer, want groenten zijn soms bitter en hebben vaak een ongewone smaak. Als je van jongs af alleen zoet, zout en vet proeft, en niets bitters, zul je nooit van groenten leren houden.”
KLEINERE HERSENEN
Om aan den lijve te ondervinden wat ultrabewerkte voeding met een mens doet, hebt u een maand lang niets anders gegeten. Wat was het resultaat?
Van Tulleken: “80 procent van mijn calorieën kwamen die maand van ultrabewerkte voeding. Dat is het dieet van de gemiddelde Belgische tiener. Ik verdikte die maand zienderogen. Als ik dat een jaar had volgehouden, was mijn gewicht verdubbeld.”
In 2004 at de Amerikaanse documentairemaker Morgan Spurlock een maand lang alleen maar junkfood, en hij schreef er het boek Super Size Me over. Deed hij niet net hetzelfde?
Van Tulleken: “Nee, hij stopte zich vol, terwijl ik alleen at als ik zin had. Maar onder invloed van het ultrabewerkte voedsel had ik wel voortdurend zin. Als je onbewerkte voeding eet, vertellen je hormonen je vóór de maaltijd dat je honger hebt en op het einde dat je vol zit. Na een overdadige maaltijd met ultrabewerkte voeding bleef mijn hongerhormoon maar pieken. Die voeding ondermijnt onze natuurlijke lichamelijke reflex die zegt dat we genoeg hebben gegeten: ze vernietigt dat duizenden jaren oude mechanisme. Ik raakte geconstipeerd, sliep slecht en kreeg een rothumeur. Ik begon nóg meer te eten, want dan voelde ik me heel even beter.
“Voor en na mijn dieet werden er scans van mijn hersenen genomen. Daaruit bleek dat de bedrading in mijn brein niet was aangetast, maar wel de informatie die erdoor stroomde. Net als bij een drugs- of alcoholverslaafde leek mijn beloningssysteem veranderd. Wat zijn dan de gevolgen voor al die kinderen die vanaf hun geboorte hun calorieën uit ultrabewerkte voeding halen?”
De effecten van ultrabewerkte voeding op kinderen zijn rampzalig, schrijft u.
Van Tulleken: “Hun groei wordt erdoor verstoord: ze worden minder groot, en ook hun hersenen worden minder ontwikkeld.”
Bent u zeker dat die voeding de oorzaak is?
Van Tulleken: “Daar bestaat geen enkele twijfel over. Toen de westerse afzetmarkt voor ultrabewerkte voeding rond 2000 verzadigd was, wilden de grote voedingsbedrijven nieuwe markten aanboren. Welnu, kinderen van armere landen als Colombia, Mexico en Brazilië schakelden na de millenniumwissel zowat van de ene dag op de andere over op nepvoedsel. Dat leidde tot een explosie aan ziektes zoals diabetes type 2. De Braziliaanse voedingsprofessor Carlos Monteiro zag de statistieken over gewicht en ziektes bij kinderen dramatisch veranderen en zocht uit wat er aan de hand was. Tien jaar geleden opperde hij als eerste het mogelijke verband tussen die ultrabewerkte voeding en de plotse gewichtstoename.
“De Amerikaanse onderzoeker Kevin Hall was ervan overtuigd dat Carlos Monteiro onzin vertelde en zette een groep vrijwilligers twee weken lang op een dieet van onbewerkte voeding. Een vergelijkbare groep kreeg twee weken lang enkel ultrabewerkte voeding. De hoeveelheid vet, zout en suiker was voor de twee groepen gelijk. Na twee weken veranderden de vrijwilligers van dieet. De resultaten gaven Carlos Monteiro over de hele lijn gelijk. Deelnemers aan het ultrabewerkte dieet aten per dag gemiddeld 500 calorieën méér dan deelnemers aan het onbewerkte dieet en verdikten zienderogen. Zodra de deelnemers het onbewerkte dieet volgden, vielen ze af, ook al aten ze zoveel als ze wilden. Het bewijs is kristalhelder: er is een rechtstreeks verband tussen de obesitasepandemie en ultrabewerkte voeding.”
Gaat het niet gewoon om suiker en vet?
Van Tulleken: “Het fundamentele probleem is dat ultrabewerkte voeding een verslavende combinatie van suiker en vet is. Een bol boter met een klad suiker en een soeplepel zout smaakt walgelijk. Maar met wat gemodificeerd zetmeel erbij, kunstmatige smaak- en kleurstoffen en een paar soorten gom krijg je iets dat er appetijtelijk uitziet en vlot naar binnen gaat.
“Suiker, vet en zout bestaan al sinds mensenheugenis. Toch kregen kinderen vroeger zo goed als nooit diabetes type 2 en was er geen sprake van een obesitasepidemie.”
Volgens u is er ook een verband tussen ultrabewerkte voeding en darmziektes als colitis ulcerosa en de ziekte van Crohn, auto-immuunziektes die gepaard gaan met chronische ontstekingen in de darmen.
Van Tulleken: “Daar zijn sterke aanwijzingen voor. Er is weliswaar een genetisch risico, maar de patiënten hebben vaak een ongezond dieet.
“Het staat vast dat voedingsadditieven zoals emulgatoren (die het klonteren verhinderen, red.) tot ontstekingen in de darmen kunnen leiden. Ze verdunnen de beschermende slijmlaag en veranderen de samenstelling van de bacteriën in de darmen. Ook kunstmatige zoetstoffen hebben een kwalijke invloed op de darmflora. En gom zoals xanthaan- of guargom trekt bacteriën aan die je liever niet in je darmen hebt.
“Maar meer in het algemeen groeit de bewijslast dat ultrabewerkte voeding ronduit schadelijk is voor de volksgezondheid. Uit een onderzoek van Franse en Braziliaanse wetenschappers dat in het British Medical Journal is gepubliceerd, blijkt dat het risico op kanker evenredig stijgt met het aandeel van die voeding in je menu. Eerder hadden wetenschappers al in een onderzoek bij 92.000 Amerikanen vastgesteld dat een toegenomen consumptie van ultrabewerkte voeding leidt tot een toegenomen sterfte aan hart- en vaatziekten. Ook als ze rekening hielden met het gehalte aan vet, zout en suiker, bleef het verschil even groot.”
‘Jamie Oliver zit zelf tot over zijn oren in de industrie. Hij heeft een bedrijf dat ultrabewerkte voeding produceert en levert maaltijden waar snacks en frisdranken deel van uitmaken.’noneBeeld Future Publishing via Getty Imag
ARM EN DIK
Volgens u maakt de voedingsindustrie ultrabewerkte voeding met opzet verslavend.
Van Tulleken: “Toen de fabrikanten in de jaren 50 op industriële schaal voeding begonnen te produceren, was er geen samenzwering om die zo verslavend mogelijk te maken. Wat ze wel deden: ze testten nieuwe producten uit om na te gaan wat de consument het liefst eet. Een testpanel krijgt dan twee identiek uitziende dozen ontbijtgranen voorgeschoteld. In de ene doos is wat meer zout aan het graan toegevoegd, in de andere zit een extra emulgator. Het recept dat het snelst wordt verorberd, belandt in de winkelrekken. Als je jarenlang op die manier te werk gaat, moet je wel met zwaar verslavend spul eindigen.
“Vandaag zijn de producenten zich zéér bewust van het verslavende karakter van hun koopwaar. Kellogg’s verkoopt in het Verenigd Koninkrijk ontbijtgranen onder de naam Krave. Dat is een verwijzing naar craving, het onbeheersbare verlangen van verslaafden naar drugs of alcohol. En de fabrikant maakt reclame voor Pringles met de slogan ‘Once you pop, you can’t stop.’ Hun producten zijn minstens even verslavend als sigaretten of cocaïne.”
Cocaïne?
Van Tulleken: “Jawel. Velen proberen een eerste sigaret, drinken af en toe een glas wijn of leggen één of twee lijntjes coke en raken nooit verslaafd. Een kleiner aantal ontwikkelt een probleem. Als het over eten gaat, is de verslavingsgevoeligheid veel groter: 40 tot 60 procent van de bevolking heeft een moeilijke relatie met voedsel. Soms kunnen we niet stoppen met eten, ook al weten we dat het onze gezondheid schaadt. Onze hersenen worden op dat moment eigenlijk gekaapt door de voedingsindustrie. Laat jij die laatste chips in de zak zitten? Kun je je herinneren wanneer je voor het laatst een hotdog níét helemaal hebt opgegeten? Of dat je ooit iets hebt overgelaten van de bestelling bij de meeneemchinees? Nee toch? Alle bakjes likken we schoon (lacht).”
U schrijft ook dat er een verband is tussen armoede en ultrabewerkte voeding.
Van Tulleken: “Het is opvallend dat heel wat gezinnen in armoede enkel goedkope ultrabewerkte voeding eten. In het pizzarestaurant bij mij om de hoek kun je artisanale pizza kopen voor 10 pond. Die is gemaakt met zes ingrediënten en er is niets kunstmatigs aan toegevoegd. Je kunt in de supermarkt voor 1 pond een pizza kopen die er even lekker uitziet, maar waar conserveermiddelen, stabilisatoren en antioxidanten in zitten. Als je weinig geld hebt, is de keuze snel gemaakt.
“Ik klaag niet over mijn inkomen en heb enkele rijke vrienden in mijn kennissenkring. Als ik tegen hen over het verband tussen voeding en armoede begin, kijken ze me meewarig aan. ‘Waarom eten die mensen dan geen havermoutpap?’ vragen ze. ‘Dat is goedkoop én voedzaam. Linzen, rijst, broccoli en kip kosten ook geen fortuin.’ Maar wie met échte ingrediënten wil koken, heeft een fornuis nodig dat energie vreet, en een ijskast om groenten in te bewaren. Vers fruit is duur en gaat snel rotten. Wie genoeg geld heeft, kan het zich permitteren om genoeg groenten en fruit te kopen, waarvan dan een deel op de composthoop of in de vuilnisemmer belandt. Als je arm bent, is de verleiding groot om alleen te investeren in een microgolfoven, waarmee je je goedkope diepvrieslasagne en pizza kunt opwarmen. Mijn boodschap: als je armoede oplost, voorkom je heel wat gevallen van obesitas.”
Doorgaans krijgen we de raad minder te eten en meer te bewegen, als we gewicht willen verliezen of niet mogen bijkomen.
Van Tulleken: “Dat is bijna een volkswijsheid, maar als je alle puzzelstukjes bij elkaar legt, krijg je een ander beeld. Je krijgt geen obesitas door in je zetel te blijven zitten, wel door ultrabewerkte voeding en drank te nuttigen. De fabrikanten weten dat, maar zij promoten liever het verhaal dat niet hun voedsel, maar wel jouw inactiviteit het probleem is.
“Coca-Cola heeft in de VS de nationale campagne ‘Exercise is Medicine’ (‘Lichaamsbeweging is een medicijn’, red.) gesponsord, het heeft wereldwijd ook honderden onderzoeken naar obesitas en lichaamsbeweging gefinancierd. Geloof me vrij, als een bedrijf een onderzoek financiert, dan zal het resultaat in de meeste gevallen gunstig voor het bedrijf uitvallen. Het doel van Coca-Cola is niet de bevolking gezonder te maken, maar wel zoveel mogelijk frisdrank te verkopen.”
Is obesitas dan niet erfelijk?
Van Tulleken: “Dat is tot op zekere hoogte het geval, maar bij het overgrote deel van de mensen met obesitas gaat het om heel kleine genetische verschillen. Wat dan de doorslag geeft, is de omgeving waarin je leeft. En in armere wijken zul je meer dan twee keer zoveel fastfoodrestaurants aantreffen, en maar weinig winkels waar je vers voedsel en gezonde groenten kunt kopen.
“Uit een onderzoek bij 925 tweelingen uit 2018 blijkt dat je in een gezin met een hoog inkomen beter beschermd bent tegen obesitas dan in een gezin met een laag inkomen, ook al komen de genen die obesitas veroorzaken evenveel voor. Anders gezegd: dezelfde genen kunnen zich heel verschillend gedragen in een andere omgeving.”
‘Geen enkel supplement en geen enkele vitamine of antioxidant vermindert het risico op ziekte of overlijden bij gezonde mensen. Erger zelfs: ze vergroten de kans dat je sterft.’noneBeeld Penguin
STEENKOLENVET
Wanneer is de industrie voeding zo ingrijpend beginnen te bewerken?
Van Tulleken: “Het allereerste bekende synthetische ingrediënt, en dus ook de start van ultrabewerkte voeding, is sacharine of benzosulfimide. Die kunstmatige zoetstof is in 1879 in Amerika ontdekt door de chemici Ira Remsen en Constantin Fahlberg.
“De volgende mijlpaal was de uitvinding van de margarine, toen de formule werd geperfectioneerd om vloeibaar vet om te zetten in vast vet. Het Nederlandse bedrijf Margarine Unie maakte in het begin van de 20ste eeuw al margarine, nepboter op basis van plantaardige olie. Die bedrijfsnaam zegt je misschien weinig, maar in 1930 fuseerde Margarine Unie met de Britse zeepproducent Lever Brothers tot de multinational Unilever.
“De Duitse scheikundige Arthur Imhausen ging nog een stap verder: bij het begin van de Tweede Wereldoorlog bewerkte hij paraffine, dat uit steenkool werd gewonnen, tot synthetische boter. Dat was het allereerste compleet kunstmatige voedingsproduct, integraal gemaakt in een laboratorium. Erg gezond was die boter niet, want je kon er nierproblemen en botontkalking van krijgen. Maar vandaag is dat niet zo heel anders: als je cola light of cola zero drinkt, krijg je ook ingrediënten als kool- en fosforzuur binnen, en van dat laatste is bekend dat dat niet gezond is voor je beendergestel.”
Het heeft ook geen zin om de nadelen van ultrabewerkte voeding te counteren met supplementen als vitamine B of visolie, schrijft u.
Van Tulleken: “Daar is uitvoerig onderzoek naar gedaan. Volle granen, noten, olijven en vette vis verminderen de kans op chronische ziekten, maar de gunstige werking van de voedingsstoffen verdwijnt als je die uit het voedsel haalt en als supplement slikt. Aan visolie heb je niets, aan vette vis wel. Geen enkel supplement en geen enkele vitamine of antioxidant vermindert het risico op ziekte of overlijden bij gezonde mensen. Erger zelfs: ze vergróten de kans dat je sterft. Als je vitamine E, bètacaroteen en vitamine C in hoge doses slikt, breng je je gezondheid zware schade toe.”
De technologie staat voor niets: nu kunnen we aardbeienconfituur kopen waar geen milligram aardbei in terug te vinden is.
Van Tulleken: “Dat klopt. In ontzettend veel producten met een aardbeiensmaak, -kleur of -geur zit geen enkel stukje aardbei – denk maar aan al die aardbeisnoepjes. En zodra er 1 procent aardbei in zit, mag er op het etiket ‘Met echte aardbeien!’ staan. Het is op het randje van wat toegelaten is, maar het mag dus wel. En al die voedingsproducten zien eruit als gezonde, volwaardige maaltijden die een dokter zoals ik óók graag eet. Mijn kinderen zijn dol op kipnuggets. Veel kip zit daar niet in: ze zijn gefabriceerd met dezelfde poedertjes en vloeistoffen waarmee producenten industrieel roomijs maken. De meeste snoepjes, chips en voorverpakte snacks zijn volledig synthetisch en ontworpen in laboratoria.
“Die doorgedreven industrialisatie leidt ook tot een gigantische verschraling van het aantal ingrediënten: 75 procent van al onze voeding wordt nu gewonnen uit palm, soja, rijst, tarwe en maïs, en koe, lam, varken en kip. De productie van palmolie heeft rampzalige gevolgen voor ons milieu en de opwarming van de aarde. Zo is sinds 1970 meer dan de helft van het Indonesische regenwoud gekapt voor de aanleg van palmolieplantages, maar het regenwoud is cruciaal voor de opname van CO2 uit de atmosfeer. Driekwart van de wereldwijde palmolieproductie verdwijnt in ultrabewerkte voeding. Volgens een rapport van Greenpeace uit 2019 kun je zeker dertig lokale producenten in verband brengen met grote bosbranden: Nestlé is klant bij 28 van hen, en Unilever bij minstens 27.”
‘Xanthaangom lijkt exotisch, maar het is gewoon bacterieel slijm.’noneBeeld BBC / Voltage TV Productions Lim
MAAGKLACHTEN
Veel voedingsbedrijven leveren toch eerlijke inspanningen om ook gezonde producten aan te bieden?
Van Tulleken: “Die indruk krijg je, ja. Maar meestal gaat het om healthwashing, ze doen producten gezonder lijken dan ze in werkelijkheid zijn. Nestlé heeft bijvoorbeeld het assortiment Lean Cuisine: de naamgeving suggereert dat het om magere, gezonde gerechten gaat. Maar als je de etiketten leest, vind je soja-eiwitisolaat, gemodificeerde mais en tapiocazetmeel, maismalotodextrine, calciumchloride, kaliumchloride, natriumfosfaat en andere ingrediënten die vast niet in je keukenkast staan. Het is gewoon ultrabewerkte voeding zoals de rest van het gamma.”
Het lijkt wel een cynische grap?
Van Tulleken: “De grote voedingsbedrijven hebben maar één doel voor ogen: zoveel mogelijk winst maken. Dat verklaart ook waarom ze soms dingen doen die tegenstrijdig lijken. Zo heeft Nestlé in 2006 het merk Jenny Craig gekocht, dat dieetproducten aanbiedt. Nu hebben ze het hele spectrum in hun etalage liggen: voeding waarvan je verdikt, en voeding waarvan je hopelijk niet verdikt. En als je er ziek van zou worden, kun je terecht bij hun farmadivisie: in 2011 heeft Nestlé Prometheus Laboratories gekocht, dat geneesmiddelen voor maag- en darmziekten ontwikkelt. Nu heeft het zijn oog laten vallen op Haleon, de afdeling consumentengezondheid van de farmagigant GlaxoSmithKline. Die produceert niet alleen bekende tandpasta als Sensodyne en Parodontax, het rookstopmiddel Nicorette en de koortslipzalf Zovirax, maar ook medicijnen tegen maagzuur, oprispingen en maagklachten. Kort samengevat: Nestlé verkoopt oplossingen voor problemen die het zelf heeft veroorzaakt.”
U noemt ook in uw boek voedingsbedrijven en ultrabewerkte producten bij naam en toenaam. U bent niet bang voor schadeclaims?
Van Tulleken: “Geen enkele fabrikant heeft me tot nog toe voor de rechter gedaagd. Maar toen mijn boek in april in het Verenigd Koninkrijk en de VS uitkwam, nodigden die multinationals me wel uit om lezingen te komen geven. Ze boden me daar veel geld voor, tot zelfs 25.000 euro voor een lezing van één uur. Zo proberen ze me te kopen, want als ik dat geld aanneem, kan ik daarna alleen maar zwijgen. Ik heb de voorbije maanden een klein fortuin laten liggen, wat soms frustrerend was. (lacht) Even dacht ik: misschien moet ik er toch maar op ingaan, dan kan ik die piefen zelf vertellen wat ze aanrichten. Maar zodra ik hun geld aanneem, ben ik een verlengstuk van hun bedrijf.
“Met een andere tactiek hebben ze wel succes. Ze sponsoren organisaties zoals de British Nutrition Foundation (BNF), die nu aan de lopende band ogenschijnlijk wetenschappelijk onderbouwde artikels publiceren die de kritiek op ultrabewerkte voeding proberen te weerleggen. Mijn boek schoot in april naar de top van de Britse bestsellerlijsten. Nu schrijven journalisten: ‘Interessante lectuur, maar gerenommeerde wetenschappers die verbonden zijn aan de ngo BNF, schrijven dat de kritiek op ultrabewerkte voeding op drijfzand is gebouwd.’ Maar BNF wordt gefinancierd door Mars, Cargill, Nestlé, Mondelez en Pepsi Lay’s. Tja, wat had je verwacht?
“Maar ik ben niet de enige stem in het debat: véél wetenschappers wijzen op de gevaren van ultrabewerkte voeding. Ik adviseer de Wereldgezondheidsorganisatie en word gesteund door Unicef en de universiteiten van Oxford, Cambridge en Londen. En alle voedingswetenschappers die niet door de industrie betaald worden, staan aan mijn zijde.”
De Britse topkok Jamie Oliver zet zich in voor betere schoolmaaltijden, maar ook hij is niet zuiver op de graat, vindt u.
Van Tulleken: “Ik twijfel niet aan zijn goede bedoelingen, maar hij zit zelf tot over zijn oren in de industrie. Hij heeft zelf een bedrijf dat ultrabewerkte voeding produceert, en levert maaltijden waar snacks en frisdranken deel van uitmaken. Het is lachwekkend dat de industrie zou meewerken aan de strijd tegen obesitas bij kinderen.”
Is er dan niemand in de voedingsindustrie die zijn geweten voelt knagen en op verandering wil aansturen?
Van Tulleken: “Af en toe ziet een bedrijfsleider het licht, ja. Maar lang duurt dat niet. CEO Emmanuel Faber van de Franse gigant Danone wilde werk maken van de bescherming van het milieu, en van meer aandacht voor werknemers en leveranciers; hij had minder oog voor winstgroei. Hij kreeg veel publieke bijval en werd zelfs geprezen door president Emmanuel Macron, maar de raad van bestuur heeft hem in 2021 zonder pardon aan de deur gezet.
“Alle pogingen tot activisme van binnenuit stranden zodra duidelijk wordt dat het geld zal kosten. Het investeringsfonds BlackRock, dat miljarden beheert, is een voorstander van duurzaam investeren, maar eist niet dat bedrijven aandacht hebben voor het milieu. De uitleg is simpel: BlackRock investeert geld van pensioenfondsen, overheden, verzekeringsmaatschappijen, liefdadigheidsorganisaties, kortom: geld van jou en mij. Het moet jaar na jaar financieel presteren, gewoon om jouw aanvullend pensioen te kunnen uitbetalen. Ietwat kort door de bocht eisen we eigenlijk van voedingsbedrijven dat ze zo hard groeien dat ze wel het Amazonewoud móéten kappen.
“Ze zullen heus niet vanzelf stoppen met te willen groeien. Je zou denken dat een gigant als Coca-Cola nu wel de wereld heeft veroverd, maar een toespraak van voormalige topmanager Ahmet Bozer illustreert hun filosofie: tot de dag dat iedereen minstens één Coke per dag drinkt, zijn er kansen om te groeien. En dan zal blijken dat één Coke niet genoeg is. Het houdt echt nooit op.”
Valt de strijd tegen ultrabewerkte voeding wel te winnen?
Van Tulleken: “Dat lukt alleen door die bedrijven te treffen waar het pijn doet: in hun portefeuille. Dus moet je die producten in de winkelrekken laten liggen. Het is de enige manier om hun gedrag bij te sturen, maar dat is natuurlijk makkelijker gezegd dan gedaan: veel mensen hebben geen keuze, want verse en gezonde voeding is nu eenmaal duurder. Maar goed, het zou al een beetje helpen als ultrabewerkte voeding een duidelijk label krijgt, zodat iedereen weet dat die niet met liefde is gemaakt door ambachtslui, maar in laboratoria is ontworpen.
“Ik zie voorts vooral heil in ingrepen van de medische wereld en van de overheid, want de industrie zal zichzelf nooit regels opleggen: die denkt alleen aan de winst van de komende zes en twaalf maanden.”
Chris van Tulleken, ‘De voedselfuik’, Ambo|AnthosnoneBeeld Ambo
© Humo