Simon Baron-Cohen: ‘Als een autistische werknemer niet samen wil lunchen of een noise-cancelling koptelefoon wil dragen moeten we daaraan tegemoet komen’
dinsdag 18 oktober 2022
‘Alles wat de moderne mens ooit heeft bedacht en uitgevonden, is wellicht te danken aan autisme’noneBeeld Graeme Robertson
schiet niet op de autisthet pleidooi van simon baron-cohen
De voorbije decennia heeft een opmerkelijke verschuiving plaatsgevonden in hoe de wetenschap naar autisme kijkt. Vroeger was er vooral aandacht voor de problemen die ermee gepaard gaan, vandaag heeft men oog voor de soms zeer bijzondere talenten van mensen met autisme. In zijn nieuwe boek ‘De patroonzoekers’ stelt de Britse autisme-expert Simon Baron-Cohen zelfs dat onze voorouders met autisme de afgelopen 100.000 jaar een cruciale rol hebben gespeeld bij de menselijke vooruitgang. Onze hele samenleving zou er dus baat bij hebben als we in de toekomst wat beter met hen zouden omgaan.
Simon Baron-Cohen (64), professor klinische psychologie aan de universiteit van Cambridge, geldt al jaren als een absolute wereldautoriteit op het vlak van autisme. Hij publiceerde in zijn veertigjarige carrière honderden artikelen en een reeks boeken over het onderwerp, en was als onderzoeker de drijvende kracht achter een aantal baanbrekende studies die de kijk op autisme drastisch hebben bijgesteld. Zijn schouw buigt door onder het gewicht van de vele internationale prijzen en bekroningen. Vorig jaar nog – de Queen mocht het nog net meemaken – werd hij wegens zijn uitzonderlijke inzet voor mensen met autisme geridderd. Voor wie het zich mocht afvragen: hij is inderdaad familie, meer bepaald een volle neef, van de komiek Sacha Baron-Cohen.
In zijn boek ‘De patroonzoekers’ ontvouwt Simon Baron-Cohen op overtuigende wijze de theorie dat de homo sapiens 100.000 jaar geleden ineens allerlei dingen begon uit te vinden. Die onbedwingbare drang zou te danken zijn aan het ontstaan van twee nieuwe hersencircuits. Die verandering in het brein, ook wel de cognitieve revolutie genoemd, kan gelinkt worden aan autisme, en heeft geleid tot alles wat de moderne mens – technologisch maar ook cultureel – ooit heeft bedacht.
HUMO Sir Baron-Cohen, kunt u kort uitleggen hoe die twee fameuze hersencircuits werken? En waarom ze zo’n enorme impact hebben gehad?
SIMON BARON-COHEN «Het eerste circuit is verantwoordelijk voor ons vermogen tot uitvinden. Of beter nog: ons vermogen tot herhaaldelijk en systematisch uitvinden. Je zou namelijk kunnen argumenteren dat er vóór de moderne mens ook al dingen werden uitgevonden. De voorbije twee miljoen jaar gebruikten onze voorouders simpele stenen werktuigen: bijvoorbeeld een stuk steen dat als een hamer werd gebruikt om een noot open te breken. Volgens sommigen kunnen we dat ook als uitvindingen beschouwen. Het verschil met de homo sapiens is mijns inziens dat wij in staat zijn tot systematisch uitvinden. We vinden voortdurend dingen uit.
»Uit archeologische vondsten blijkt dat de mens zo’n 70.000 tot 100.000 jaar geleden plots van alles begon uit te vinden: de pijl en boog, de eerste juwelen, het eerste muziekinstrument. Volgens mijn theorie is dat het gevolg van een hersencircuit dat ons naar bijzondere patronen laat speuren in de wereld om ons heen. Ik noem ze ‘als-en-dan’-patronen. Een voorbeeld: ik neem een hol been en maak er gaatjes in. Als ik erop blaas terwijl ik één gat afdek, dan produceer ik een noot. Als ik erop blaas terwijl ik twee gaten afdek, dan produceer ik een andere noot. Het is dus spelen en experimenteren. Andere vroege mensachtigen deden dat niet, en dieren doen het evenmin.
»Die ‘als-en-dan’-patronen zijn een soort algoritme in ons brein dat je op alles kunt toepassen. Bijvoorbeeld op koken: als ik dit ei neem en ik kook het drie minuten, dan zal het zachtgekookt zijn. Als ik het vijf minuten kook, dan zal het hardgekookt zijn. Het lijkt simpel, maar het is een krachtig mechanisme. Het heeft ervoor gezorgd dat de homo sapiens de dominante soort is geworden. En we gebruiken het nog altijd. Dat er nu vaccins zijn tegen covid, hebben we te danken aan diezelfde logica.»
HUMO U had het ook over een tweede hersencircuit.
BARON-COHEN «Het eerste mechanisme, ons vermogen tot systematisch uitvinden, gaat over de technische kant van de zaak. Het tweede nieuwe hersencircuit behelst ons vermogen tot empathie, en helpt verklaren waaróm we die dingen hebben gemaakt. De uitvinder van de pijl en boog moest niet alleen begrijpen hoe hij dat wapen maakte, maar ook dat hij er vanop grote afstand een dier of een ander individu mee kon doden als hij het gebruikte zonder geluid te maken. Het slachtoffer zou geen idee hebben wat er gebeurde. Daarvoor moet je nadenken over wat een andere persoon of een dier denkt. Dat is empathie, zij het niet de meest vriendelijke vorm ervan. Maar het gaat erom dat je je probeert in te leven in de gedachten van iemand anders. Wat denken ze? Wat voelen ze?
»De uitvinder van het eerste ons bekende juweel – een halssnoer gemaakt van schelpen – kan hebben bedacht: als ik dit sieraad draag, zullen anderen mij misschien aantrekkelijker vinden, of denken dat ik een hoge sociale status heb.
»We hebben die twee mechanismen samen nodig: door uit te vinden kunnen we complexe dingen maken, zoals muziekinstrumenten, een brug over een rivier, een boot of een wiel. Empathie is dan weer nodig om met anderen samen te werken en hun emoties en gedachten in te schatten. We hebben ondertussen voldoende archeologisch bewijs dat die twee circuits in het menselijke brein bestonden.»
HUMO Hoe is dat met autisme te verbinden?
BARON-COHEN «Die twee circuits zijn niet bij iedereen even sterk ontwikkeld. Uit testen blijkt dat mensen met autisme veel beter dan gemiddeld scoren voor het eerste mechanisme, het analytische denken. Ze hebben een grote interesse voor systemen en hoe die werken, of het nu gaat om wiskunde, muziek of mechaniek. Ze zijn zeer gefascineerd door patronen en herkennen ze ook zeer snel.
»In 2015 deden we een grote studie bij 600.000 mensen, onder wie ook 36.000 mensen met autisme. Met een vragenlijst peilden we naar drie dingen: hun vermogen tot analytisch denken, hun mate van empathie en in hoeverre ze autistische trekjes hadden. Een eerste conclusie was dat we allemáál autistische trekjes hebben. Mensen met autisme hebben er alleen meer. Bij de algemene bevolking bleken mensen met een wiskundig, wetenschappelijk of technologisch beroep gemiddeld meer autistische kenmerken te hebben.
»Voorts ontdekten we dat je de mens in verschillende breintypes kunt onderverdelen. Sommige mensen scoren beter op empathie, anderen een beetje beter op analytisch denken. Er zijn echter ook mensen die heel sterk scoren voor empathie, maar ondergemiddeld in analytisch denken. En tot slot zijn er nog de ‘hypersystemiseerders’ zoals ik ze noem: mensen die extreem goed zijn in systemen ontleden, maar minder talent hebben voor empathie. Autistische mensen blijken een grotere kans te hebben om tot die laatste groep te behoren: hun geest is zo geprogrammeerd dat ze constant naar patronen zoeken, maar ze houden zich veel minder bezig met wat andere mensen denken of voelen.»
HUMO Dat betekent echter niet dat mensen met autisme helemaal géén empathie hebben, zoals vaak wordt gedacht.
BARON-COHEN «Inderdaad. Mensen met autisme geven wel degelijk om anderen. Ze hebben alleen moeite om hen te begrijpen, waardoor ze moeilijk op iemands gemoedsgesteldheid kunnen reageren. Maar als je een autistische persoon vertelt dat iemand verdriet heeft, zal hij zich dat wel degelijk aantrekken. Greta Thunberg is een zeer goed voorbeeld van een autistische persoon die de wereld heel goed begrijpt in termen van systemen zoals CO2-uitstoot en klimaatverandering. Ze is heel erg begaan met anderen en wil menselijk leed voorkomen. Ze heeft het echter moeilijk met sociale relaties, hoewel ik moet zeggen dat ze heel sterk is in het communiceren van haar boodschap. In dat opzicht is ze zeer bijzonder.
»Autistische mensen zijn dus geen psychopaten. Ze zijn er veeleer het spiegelbeeld van. Psychopaten begrijpen anderen vaak heel goed, zodat ze hen kunnen manipuleren, maar geven totaal niet om andere mensen. Daarom kunnen ze hen ook probleemloos pijn doen of zelfs vermoorden.»
‘We weten dat de vaders en grootvaders van autistische kinderen vaak een achtergrond hebben als ingenieur. Elon Musk, wellicht de beroemdste uitvinder ter wereld, heeft een autistisch kind.noneBeeld AP
HAWKING EN MUSK
HUMO U onderzocht met uw team of de verschillende breintypes biologisch worden bepaald. Dat bleek wel degelijk het geval.
BARON-COHEN «Klopt. Vrouwen blijken gemiddeld meer aanleg voor empathie te hebben, en mannen meer voor analytisch denken.
»Een andere biologische factor zijn de genen. Om te onderzoeken of ons breintype genetisch bepaald is, onderzochten we DNA-stalen van tienduizenden mensen. We ontdekten dat de genen die geassocieerd worden met ‘hypersystemiseerders’, ongeveer een kwart overlappen met de genen die gerelateerd zijn aan autisme. Hoe sterk je vermogen tot systematisch uitvinden is, zit dus deels in je DNA.»
HUMO Dat wil vermoedelijk zeggen dat het ons evolutionair voordeel opleverde?
BARON-COHEN «Dat kunnen we wel aannemen, ja. Wie meer talent bezat om uit te vinden, beschikte over betere wapens en werktuigen. Als jager zou je mogelijk beter zijn in het opsporen van dieren, waardoor je over meer voorraden beschikte. We weten dat dat je aantrekkelijker maakt als partner. En evolutie draait uiteindelijk om survival of the fittest.»
HUMO U hebt ook bekeken of koppels waarvan de twee partners sterk scoren op analytisch denken, een grotere kans hebben op een autistisch kind.
BARON-COHEN «We weten al langer dat de vaders en grootvaders van autistische kinderen opvallend vaak een achtergrond hebben als ingenieur. Maar ook zakelijk succes kan een indicatie zijn. Uit Amerikaans onderzoek blijkt dat in gezinnen waarvan één van beide ouders zeer succesvol is op zakelijk vlak, vier keer meer autismegevallen voorkomen. Een bedrijf is natuurlijk ook een systeem, en voor het ontwikkelen van een product komt een analytisch brein goed van pas. Maar zulke ouders of grootouders kunnen evengoed actief zijn in de academische, literaire, muzikale of zelfs sportieve wereld. Stephen Hawking had een autistisch kleinkind. Elon Musk, wellicht de beroemdste uitvinder ter wereld, heeft een autistisch kind.
»Om dat erfelijke verband nader te onderzoeken, deden we in 1997 een grote studie in Eindhoven, dat bekendstaat als een technologiestad – denk maar aan de Technische Universiteit daar, en de Philips-fabriek. 30 procent van de inwoners in Eindhoven werkt in de IT-sector. Op basis van schoolgegevens gingen we na hoeveel jonge kinderen er als autistisch waren gediagnosticeerd. Wel, er bleken twee keer zoveel kinderen met autisme te zijn als in andere steden. Mensen die goed in systemen kunnen denken, lijken dus meer kans te hebben om een autistisch kind te krijgen.»
HUMO In het boek werpt u een interessant idee op: doordat in steeds meer steden technologische hubs à la Silicon Valley ontstaan, waar mensen die uitblinken in systeemdenken elkaar ontmoeten en gezinnen stichten, zouden in de toekomst meer kinderen met autisme geboren kunnen worden.
BARON-COHEN «Het is een gewaagd idee. Er is een sterke toename in het aantal mensen met autisme, maar het is een moeilijke vraag of dat komt doordat mensen die sterk zijn in systematisch uitvinden, elkaar vandaag makkelijker kunnen ontmoeten. Toen ik veertig jaar geleden autisme begon te bestuderen, was de aandoening zeer zeldzaam. Ze werd toen bij 0,4 op de 1.000 mensen vastgesteld. Vandaag krijgen 23 kinderen op de 1.000 de diagnose. Maar misschien komt dat wel omdat we er nu gerichter naar zoeken? Een paar decennia geleden kleefde er nog een stigma aan geestelijke gezondheid. Vandaag wordt anders zijn meer geaccepteerd. Je hoeft niet bang te zijn om ervoor uit te komen.»
HUMO Wat de visie op autisme ook sterk heeft veranderd, is het idee dat het brein zich niet op één standaardmanier ontwikkelt en er dus niet zoiets bestaat als een normaal brein.
BARON-COHEN «Er zijn miljoenen verschillende levende organismen, en met breinen is het wellicht net hetzelfde. Dat fenomeen noemen we neurodiversiteit. We mogen er niet van uitgaan dat alle breinen hetzelfde zijn. Hersenen zijn anders ontwikkeld of bedraad en hebben verschillende sterkten en zwakten. Sommige mensen zijn beter in taal, anderen in wiskunde. De ene is kleurenblind en de andere heeft zeer gevoelige zintuigen. Volgens sommige schattingen zou – als we ADHD en dyslexie meetellen – liefst 25 procent van de bevolking neurodivers zijn. Je kunt zelfs argumenteren dat we allemáál neurodivers zijn, omdat we allemaal anders zijn.
»Diversiteit op het vlak van gender of etnische afkomst vinden we ondertussen de normaalste zaak van de wereld. Neurodiversiteit moeten we gewoon zien als een nieuwe vorm van diversiteit. Het is belangrijk dat we het ene brein niet beter of slechter vinden dan het andere. Ze zijn gewoon anders. Een brein dat in de ene omgeving perfect functioneert, kan het lastig hebben in een andere omgeving. Ik citeer in dat verband altijd Albert Einstein: ‘Iedereen is een genie, maar als je een vis beoordeelt op zijn vermogen om in een boom te klimmen, zal hij zijn hele leven lang denken dat hij dom is.’ Kortom, beoordeel mensen op wat ze kunnen, en niet op wat ze niet kunnen. Helaas gebeurt in onze samenleving nog vaak het omgekeerde.»
‘De Amerikaanse journalist Ron Suskind ontdekte dat hij met zijn door Disney bezeten autistische zoon Owen (foto) kon communiceren met behulp van quotes uit Disney-films.’noneBeeld Netflix
GEPEST OP SCHOOL
HUMO Sommige mensen vinden dat verhaal van neurodiversiteit te rooskleurig. Zij zien autisme nog altijd als een ziekte die behandeld moet worden, omdat veel mensen met autisme met allerlei klachten te kampen hebben.
BARON-COHEN «Autisme kan inderdaad gepaard gaan met stoornissen zoals epilepsie, angsten, leerproblemen, maagklachten en zelfverwonding. Er moet aandacht gaan naar de behandeling en het liefst ook de genezing van zulke symptomen, dat spreekt voor zich. Maar je mag ze niet beschouwen als typische kenmerken van autisme, omdat ze niet bij iedereen voorkomen.»
HUMO Mensen met autisme hebben vaak mentale problemen. Zo worstelen velen met depressie.
BARON-COHEN «Mijn persoonlijke mening is dat autisme niet noodzakelijk tot problemen met de geestelijke gezondheid hoeft te leiden. Als iemand met autisme zich ondersteund, sociaal aanvaard en gewaardeerd voelt, zullen er geen mentale problemen optreden. De realiteit is echter dat veel kinderen met autisme zich uitgesloten voelen. Ze worden gepest op school en krijgen het gevoel dat ze niet deugen. Velen verlaten de school zonder diploma. Greta Thunberg stopte op haar 13de met school. Ze had een depressie en kampte met anorexia.
»Zulke mentale problemen zijn vooral een gevolg van een gebrek aan begeleiding. Een fragiele geestelijke gezondheid is dus geen symptoom van autisme. Het is het gevolg van leven in een wereld die je niet aanvaardt. Uit één van onze studies blijkt dat één op de drie volwassenen met autisme ooit een zelfmoordpoging heeft gepland of ondernomen. Dat zijn onthutsende cijfers.»
HUMO Nog een cijfer dat kan tellen: liefst 80 procent van de autistische mensen zou met angstgevoelens kampen.
BARON-COHEN «Als je van voorspelbaarheid en routine houdt, wordt je wereld flink door elkaar geschud als er plots iets verandert. Het is alsof je je anker kwijt bent, je gevoel van veiligheid. Angst kan voortspruiten uit de onvoorspelbaarheid van onze samenleving.
»Angst kan ook veroorzaakt worden doordat onze maatschappij niet is afgestemd op autistische mensen. Zo kan een simpel gesprek al angst uitlokken. We verwachten dat iedereen zeer verbaal is, terwijl sommigen liever via sms of mail communiceren. We moeten ons dus afvragen wat we kunnen doen om zulke angsten weg te nemen.
»Stel je voor dat je blind geboren bent. Dan zou je wellicht ook angstig zijn, tenzij iemand je bij de hand zou nemen. Zodra je dat inziet, begrijp je hoe kinderen en volwassenen met autisme zich voelen. Niemand toont hun hoe ze door onze complexe sociale wereld moeten navigeren.»
HUMO Eén van de manieren waarop we kunnen helpen, betoogt u, is via een grondige hervorming van ons onderwijssysteem. Hoe dat nu is ingericht, staat namelijk haaks op hun behoeften.
BARON-COHEN «Voor veel autistische kinderen is hun schoolgaande jeugd een absoluut ellendige tijd. Velen geven aan dat ze ongelukkig zijn op school, omdat ze niet de dingen mogen leren die ze zelf willen leren. Als een autistisch kind geïnteresseerd is in wiskunde, wil het zich er echt in verdiepen: ze richten zich graag op één onderwerp. Om de 50 minuten een ander vak krijgen vinden ze zeer moeilijk. Een ander voorbeeld: het is extreem stresserend voor hen om in een klas met dertig leerlingen in groep samen te werken, naar het gezicht van de leraar kijken terwijl die een uitleg doet en te moeten praten met medeleerlingen.
»Het onderwijs zou niet langer slechts één model voor alle leerlingen moeten aanbieden. Het minste wat we kunnen doen, is al op jonge leeftijd identificeren welke kinderen liever in hun eentje leren, en wie graag in groep samenwerkt.
»Het ironische is: op school leiden we generalisten op, maar zodra ze naar de universiteit gaan of beginnen te werken, moeten ze zich specialiseren. In die zin kun je kinderen met autisme met universiteitsstudenten vergelijken: op hun 4de of 5de willen ze zich op één thema toeleggen en klimaat- of dinosaurusexpert worden.»
HUMO Zo’n onderwijshervorming zou wel een hoop mensen en middelen vragen. Niet vanzelfsprekend in crisistijden. En in ons – voor de rest perfect georganiseerde – land is er nu al een nijpend tekort aan leerkrachten.
BARON-COHEN «Op dit moment maakt ongeveer 25 procent van de kinderen met alle mogelijke vormen van neurodiversteit – autisme, ADHD, dyslexie… – de middelbare school niet af. Een onderwijssysteem dat op één model is gebaseerd, heeft dus ook een zeer hoge kostprijs. We zouden meer moeten investeren in onze kinderen. Elk kind moet niet noodzakelijk zijn eigen traject krijgen, maar we zouden moeten bekijken of scholen niet met verschillende leerprogramma’s kunnen werken.
»Het zou er niet alleen toe leiden dat minder kinderen uit de boot vallen. Als ze gelukkig zijn op school, zullen ze later ook minder last hebben van mentale problemen, waarvan de behandeling nu ook handenvol geld kost.»
‘Greta Thunberg is een goed voorbeeld van een autistische persoon die complexe systemen zoals CO2- uitstoot goed begrijpt. Ze heeft het echter moeilijk met sociale relaties.’noneBeeld VIA REUTERS
GEEN JOB
HUMO In het boek laat u Jonah, een patiënt die u al jaren volgt, getuigen: hij beschikt over uitzonderlijke capaciteiten, maar is al zijn hele leven werkloos en woont op zijn 40ste nog altijd bij zijn ouders. Als hij wel een job had, zegt hij, zou hij zich gewaardeerd voelen en het gevoel hebben dat hij iets kan bijdragen aan de maatschappij. Uit onderzoek blijkt echter dat nog altijd maar 16 procent van de volwassenen met autisme een fulltimejob heeft.
BARON-COHEN «Eén reden is dat ze de school vaak zonder diploma verlaten, ook al zijn ze intelligent genoeg. Werkgevers zouden op dat vlak iets ruimdenkender mogen zijn, en meer moeten kijken naar iemands vaardigheden. Sollicitaties gebeuren bovendien meestal via een één-op-ééngesprek, waarbij verwacht wordt dat de sollicitant verbaal en vlot is. Autistische mensen kunnen het moeilijk hebben met al die dingen.
»We zouden de aanwervingsprocedure kunnen herdenken. Laat autistische mensen gewoon tonen wat ze kunnen. Sommige dingen zullen ze wellicht zelfs beter doen dan anderen: bijvoorbeeld dingen organiseren, naar fouten of bugs in software zoeken, of gewoon problemen oplossen. Door de bijzondere manier waarop hun brein werkt, komen ze vaak voor de dag met oplossingen waar anderen niet aan zouden denken.»
HUMO Aan werk raken is één ding. Ze moeten er ook nog kunnen aarden.
BARON-COHEN «De uitdaging is inderdaad om hun een omgeving aan te bieden waarin ze zich goed voelen, en waar ze niet na een paar dagen weglopen of ontslagen worden. Maar ook op dat vlak is veel mogelijk. Autistische mensen kunnen vaak slecht tegen een lawaaierige omgeving: het helpt als ze een koptelefoon met noise cancelling mogen dragen. Ze hebben ook nood aan voorspelbaarheid en zitten daarom graag elke dag op dezelfde plek. Of ze willen hun werk alleen doen en ’s middags niet mee gaan eten met de collega’s. Dat zijn allemaal geen onredelijke voorwaarden. Het is zelfs onze plicht daaraan tegemoet te komen: iedereen heeft recht op gelijke kansen.»
HUMO Er zijn steeds meer bedrijven die uitsluitend met autistische mensen werken.
BARON-COHEN «Een mooi voorbeeld is Specialisterne, een Deens bedrijf dat een werkomgeving creëert waarin mensen met autisme maximaal tot hun recht komen. De directeur heeft zelf een autistische zoon die extreem goed bleek in het memoriseren van treintijden en plattegronden, en het bouwen van ingewikkelde Lego-robots. Hij besefte dat de vaardigheden van zijn zoon zeer nuttig konden zijn in de juiste bedrijfsomgeving.
»Ook het militaire apparaat heeft de talenten van autistische mensen ontdekt. Zo is er in het Israëlische leger Unit 9900, een speciale eenheid bestaande uit autistische mensen die sterk zijn in patronen herkennen en op satellietbeelden speuren naar verdachte objecten of bewegingen. Zo helpen ze in de strijd tegen terreur. Voor ons lijkt dat saai werk, maar voor hen is dat een droomjob.
»Maar ook in andere sectoren nemen bedrijven autistische mensen aan. Onder andere als kok of om chocolaatjes te maken: een recept is voor hen ook weer een systeem dat ze moeten volgen. Het hoeft dus niet noodzakelijk een abstract systeem te zijn, zoals in de IT, zolang de werkplek maar structuur heeft, zoals een supermarkt.»
HUMO Er zijn ook interessante nieuwe therapieën waarmee autistische kinderen hun weg leren vinden in de voor hen vaak zeer ingewikkelde sociale wereld. Eén ervan is Lego-therapie.
BARON-COHEN «Als je autistische kinderen in kleine groepjes met Lego laat spelen – zeer gestructureerd en systematisch speelgoed – kunnen ze met leeftijdgenootjes leren omgaan en communiceren in een omgeving die voor hen veilig aanvoelt. Dat is net het omgekeerde van een speelplaats: een drukke plek waar zulke kinderen zich onzeker voelen om met anderen een gesprek aan te knopen.
»Bijzonder fascinerend vind ik ook het verhaal van Ron Suskind, een bekende Amerikaanse journalist, en zijn autistische zoon Owen. Owen sprak niet met mensen en begreep anderen ook niet. Maar hij was wel extreem gepassioneerd door Disney-films, die hij volledig uit het hoofd kende en perfect kon imiteren. Ron ontdekte dat hij door zelf die stemmetjes te imiteren met zijn zoon kon communiceren. Die Disney-films waren namelijk ook een systeem: de personages zeiden altijd hetzelfde. Door veel te experimenteren en met eindeloos veel geduld slaagde Ron erin om via filmquotes toch een gewoon gesprek met zijn zoon te voeren, en begon Owen na enkele jaren ook met anderen te communiceren. Ron Suskind heeft er een prachtig boek over geschreven (‘Life, Animated’, er werd ook een gelijknamige, veelvuldig bekroonde documentaire over gemaakt, red.).»
HUMO Eén van de boodschappen van uw boek is dat autistische mensen meer begrip verdienen. Tenslotte staat de hele mensheid bij hen in het krijt: ze zijn met hun op uitvinden gerichte brein al bijna 100.000 jaar de aanjagers van de vooruitgang. En onder de jonge generatie bevinden zich bovendien ook de grote uitvinders van de toekomst: mensen die dingen zullen bedenken die de wereld verbeteren en veranderen.
BARON-COHEN «We moeten er in de eerste plaats om morele redenen voor zorgen dat autistische mensen in de samenleving worden opgenomen. Niemand zou mogen worden uitgesloten.
»Maar het klopt: of het nu om innovaties in de wetenschap, muziek, de kunsten of de culinaire wereld gaat, autistische mensen hebben meer aanleg om dingen uit te vinden, en dat draagt bij tot de vooruitgang. Dat wij tweeën elkaar nu via een videocall spreken, is een mooi voorbeeld: Skype werd bedacht door iemand met autisme. En sinds de pandemie weten we hoe belangrijk dit soort technologie kan zijn voor onze samenleving (lacht).»
HUMO Er is eerst nog een grote verschuiving nodig in onze cultuur en maatschappij, stelt u. Ziet u al tekenen van zo’n verschuiving?
BARON-COHEN «Ik ben optimistisch. We zien dat het percentage autistische mensen met een job stijgt. Ook op het vlak van mentale gezondheid is er vooruitgang. En op sociale media komen steeds meer mensen ervoor uit dat ze autisme hebben. Dat lijkt erop te wijzen dat het meer wordt aanvaard.
»Je kunt een parallel trekken met andere minderheden. Neem de lgbtq+-gemeenschap. In de jaren 60 en 70 verborgen nog velen van hen hun geaardheid. Die gemeenschap heeft een enorme weg afgelegd, en hetzelfde zie ik gebeuren voor mensen met stoornissen, handicaps of een neurodivers brein.»
HUMO Er zijn wel nog altijd ouders die hun kind niet willen laten diagnosticeren, ook wanneer alle tekenen erop wijzen dat het in het autistische spectrum zit. De ongemakkelijkheid of zelfs het taboe rond autisme lijkt nog niet verdwenen.
BARON-COHEN «Er is inderdaad nog een lange weg te gaan. Als ouders zich op de één of andere manier beschaamd voelen omdat hun kind anders is dan de anderen, is dat omdat iets of iemand hen met dat gevoel opzadelt. We moeten daarom nog meer duidelijk maken dat het oké is om een autistisch kind te hebben.»
HUMO De voorbije decennia hebben we zeer veel geleerd over autisme, maar we weten ook nog altijd heel veel niet. Welke mysteriën zou u nog graag ontsluierd zien?
BARON-COHEN «We weten nog altijd niet waarom de ene persoon met autisme bovengemiddelde intelligent is, en de andere met leermoeilijkheden kampt. We weten ook nog weinig over de verschillen tussen mannen en vrouwen met autisme, en waarom mannen vaker de diagnose krijgen. Dat verschil wordt evenwel kleiner. Mogelijk komt autisme bij beide seksen evenveel voor, maar voelen vrouwen meer druk om het te verbergen. Dat heeft misschien te maken met de verschillende verwachtingen die de maatschappij heeft van jongens en meisjes.»
HUMO De originele versie van ‘De patroonzoekers’ verscheen in 2020. Wat waren de reacties van de wetenschappelijke wereld?
BARON-COHEN «Wetenschappers zijn van nature zeer conservatief: ze willen het bewijs checken en dubbelchecken – zoals het hoort. In mijn boek lanceer ik een aantal ideeën. Het belangrijkste daarvan is dat er mogelijk een verband bestaat tussen autisme en talent. Voor mij is het bewijs daarvoor meer dan overtuigend. Nu is het afwachten of anderen dat ook zo zien. Neem over een jaar of tien nog eens contact met me op (lacht).»
HUMO Afgesproken! En hartelijk dank voor dit gesprek.
Simon Baron-Cohen, ‘De patroonzoekers’, Nieuwezijds