De eenzaamheid van hoogbegaafden: ‘Ik heb nooit ergens bij gehoord of hechte vriendschappen opgebouwd, omdat ik altijd het gevoel had dat ik niet begrepen werd’
‘Nu snap ik waarom ik geregeld problemen had op het werk: ik kan alleen hiërarchie aanvaarden als iemand die in mijn ogen ook verdient’
‘Toen mijn jobcoach me vertelde dat ik hoogbegaafd was, kon ik mijn tranen niet bedwingen,’ vertelt Thierry De Smedt (48). Hij was zo’n kind bij wie op school alles vanzelf ging, maar later in zijn carrière begon hij moeilijkheden te ondervinden. Toen hij helemaal in de knoop zat, stapte hij in een coachingtraject. Daar kreeg hij het verdict te horen.
Thierry De Smedt «Ik heb echt een rouw- en aanvaardingsproces doorgemaakt, maar ik schaam me er niet meer voor. Ik ben wie ik ben, niet beter of slechter, maar ánders.
»Plots kon ik ook een aantal zaken beter begrijpen. Het verklaart bijvoorbeeld mijn wisselvallige loopbaan. Ik heb geneeskunde gestudeerd en ben in de farmaceutische industrie terechtgekomen. Daarna heb ik een uitzendbureau gehad, maar na een tijd was de uitdaging weg. Toen ben ik in de thuiszorg gaan werken.»
HUMO Wanneer ben je in dat coachingtraject gestapt?
De Smedt «In mijn laatste job werkte ik als zelfstandige en mijn contract werd niet verlengd. Toen ben ik hulp gaan zoeken. Door die coaching heb ik zoveel dingen over mezelf ontdekt dat ik mijn opdrachtgever stilaan dankbaar ben voor mijn ontslag.
»Nu snap ik waarom ik geregeld problemen had met mijn opdrachtgevers: ik kan blijkbaar alleen hiërarchie aanvaarden als iemand die in mijn ogen ook verdient. Maar ik heb geen zin meer om met oversten in de clinch te gaan. Met anderen evenmin trouwens, want ook in je privéleven word je geconfronteerd met de consequenties van hoogbegaafdheid. Ik kan niet iemand anders worden, maar ik wil me wel aanpassen om niet meer zo fel met mensen te botsen. Daarvoor volg ik nu een cursus bij Exentra, een expertisecentrum voor hoogbegaafdheid.»
HUMO Kunnen anderen zich ook aanpassen om beter met hoogbegaafden om te gaan?
De Smedt «Eerst zou iedereen moeten beseffen en aanvaarden dat er mensen bestaan die hoogbegaafd zijn, want het is nog steeds een gigantisch taboe. Bij mij heeft het ook lang geduurd voordat ik het kon benoemen en er met iemand over wilde praten.
»Met mijn zoon Thibault heb ik er wel over gepraat. Hij en ik hebben altijd al een goede band gehad. Door mijn coachingtraject en de cursus die ik volg, heb ik snel ingezien dat ook hij hoogbegaafd is.»
HUMO Heb je het hem meteen verteld?
De Smedt «Nee. Hij zat op dat moment in zijn eerste jaar luchtvaart- en ruimtevaarttechnologie aan de TU Delft en de examenperiode kwam eraan. Ik wilde wachten tot de zomer om er met hem over te praten. Ik had namelijk zelf ervaren hoe heftig dat besef kan zijn. In de tussentijd vertelde ik hem wel over mijn eigen ontwikkelingen.
»Op een dag ging ik hem ophalen en ik zag meteen dat er iets scheelde. Hij zei: ‘Papa, ik moet je iets zeggen. Als jij over jezelf spreekt, heb je het precies over mij. Ik ben ook anders, hè?’ We zijn toen beginnen te babbelen, en plots was het middernacht. Heel intens. Ik had niet verwacht dat hij zelf de conclusie zou trekken, al had ik beter moeten weten. Gelukkig kon hij het vrij snel plaatsen, en hij wist dat ik er was om hem te steunen. Hij had van mij al gehoord dat het nadelen heeft, maar ook voordelen. En hij weet dat ik ook anders ben en hem kan begrijpen. Dat was een hele geruststelling.»
HUMO Had hij al moeilijkheden gehad die veroorzaakt werden door zijn hoogbegaafdheid?
De Smedt «Met zijn mama heeft hij het behoorlijk moeilijk, zij is weggegaan toen hij 6 jaar was, na een zware vechtscheiding. Hij wilde bij mij wonen, maar hij voelde zich enorm onbegrepen door zijn mama, de rechter, de advocaten en de politie. In een vonnis stond dat de rechter niet geloofde dat wat Thibault vertelde, uit de mond van een kind van die leeftijd kon komen. Ze dachten dat ik hem opstookte. De vrederechter heeft mijn zoon letterlijk een papegaai genoemd. Maar het enige wat ik hem altijd had gezegd, was: ‘Thibault, laat je hartje spreken.’ En hij heeft dat gedaan. Daardoor heeft die jongen drie maanden in een instelling gezeten. Omdat de jeugdrechter ervan overtuigd was dat ik hem manipuleerde. Later bleek uit een verslag gelukkig dat Thibault zelf heel goed wist wat hij wilde.
»Uiteindelijk mocht hij bij mij komen wonen, maar het heeft enkele jaren geduurd voordat hij weer de oude was. En dat allemaal omdat hij uitspraken deed die niet normaal waren voor een kind van zijn leeftijd.»
HUMO Dat is wel een heel schrijnend voorbeeld van niet begrepen worden.
De Smedt «Omgekeerd snapte ik zelf pas achteraf waarom mensen niet geloofden dat het Thibaults eigen woorden waren. Een kind van die leeftijd doet zulke uitspraken niet. Hoogbegaafdheid kan dus een grote impact hebben op iemands leven. Je stuit op enorm veel onbegrip.»
Faalangst
Bij Elke* (40) gebeurde het omgekeerde: zij ontdekte enkele jaren geleden dat ze hoogbegaafd is, toen ze haar dochter liet testen. ‘Van bij de geboorte van Olivia* voelden we: er is iets raars aan de hand met ons kind.’
HUMO Wat viel je op?
Elke «De minuut nadat ze geboren was, keek ze mij met een enorm wakkere blik aan. Pasgeboren baby’s zijn normaal gezien een beetje doezelig, maar zij keek meteen met grote ogen alert de wereld in. Dat is me altijd bijgebleven.
»Toen ze nog geen jaar was, begon ze uit zichzelf mee de was te sorteren op kleur. Zo kan ik nog voorbeelden geven. We begonnen ons af te vragen of dat wel normaal was. Via via zijn we bij Exentra terechtgekomen. Daar werd ze getest, en ze bleek inderdaad een voorsprong te hebben in haar ontwikkeling. Dus gingen mijn man en ik de oudercursus van Exentra volgen om te leren hoe je met een hoogbegaafd kind moet omgaan. Eerst legden ze uit wat hoogbegaafdheid precies is. Na die sessie zei ik tegen mijn man: ‘Schat, ik denk dat ik ook hoogbegaafd ben.’ Waarop hij: ‘Ik denk het ook.’
»Toen vielen alle puzzelstukjes op hun plaats. Al zolang ik me kan herinneren, had ik het gevoel dat ik anders was. Maar ik kon het niet plaatsen.»
HUMO Wat gaf je het gevoel dat je anders was?
Elke «Ik heb nooit echt ergens bij gehoord of hechte vriendschappen opgebouwd, omdat ik altijd het gevoel had dat ik niet begrepen werd. Mensen hadden niet dezelfde interesses als ik. Zelfs in ons gezin dacht ik: ik pas hier niet bij. Ik was bijvoorbeeld de enige die graag las. Vanaf het moment dat ik kon lezen, heb ik de hele bibliotheek verslonden, en ik kon alle verhalen perfect navertellen.
»Een ander voorbeeld: hoewel ik heel graag naar de scouts ging, had ik het ook daar moeilijk. Ik kon goed kaartlezen, en als ik anderen zag sukkelen, zei ik hoe het moest. Dat gaf wrijvingen, terwijl ik alleen maar wilde helpen. Maar mensen willen niet altijd geholpen worden, weet ik nu, ze willen het zelf uitzoeken, en ze voelden mijn hulp aan als kritiek. Mijn totem was Eigenzinnige Saiga. Een saiga is een antilope, en als totemdier staat ze voor een gefundeerd kritische instelling. Achteraf bekeken klopt dat helemaal, maar voor een 14-jarige zijn er wel andere eigenschappen waarmee je liever wordt geassocieerd.»
HUMO Hoe verliep je studie?
Elke «Toen ik aan de universiteit voor bio-ingenieur ging studeren, is het geëscaleerd. Er was een professor die telkens twee mensen vooraan op het bord oefeningen liet maken die ze nooit konden oplossen – pedagogisch compleet onverantwoord. Daarna vroeg hij mij naar voren, omdat hij heel goed wist dat ik het wel kon. Wat moest ik doen? Eerlijk zijn en al mijn medestudenten tegen me in het harnas jagen, of doen alsof ik het ook niet snapte? Ik ben altijd eerlijk geweest, maar zo maak je je natuurlijk niet populair. Ik voelde me enorm eenzaam.
»Daar kwam nog extreme faalangst bovenop. Tijdens mijn eerste examenperiode ben ik compleet doorgeslagen. Ik ben zeven kilo afgevallen in nog geen twee maanden tijd. Het enige wat ik nog kon eten, was yoghurt. Op een gegeven moment dacht ik echt dat ik ging sterven, zo ellendig voelde ik me. En toch ben ik blijven doorgaan. Bij de proclamatie bleek dat ik met grote onderscheiding geslaagd was. In plaats van blij te zijn, was mijn eerste reactie: ‘Nu moet ik dat nóg vier jaar volhouden.’»
HUMO Die grote onderscheiding hielp niet om het daarna wat kalmer aan te doen?
Elke «Nee. Het was vijf jaar lang hetzelfde verhaal. De faalangst en de drang naar perfectie zijn zo sterk dat ik er niet op een andere manier mee kan omgaan. Daarom probeer ik zulke situaties nu te vermijden, want zodra er punten of competitie in het spel zijn, heb ik mezelf niet in de hand. Dan wil ik de beste zijn. Dat is ook een eigenschap van hoogbegaafden: ze kunnen zich veel langer concentreren en zichzelf heel ver drijven. Zo ver dat het destructief wordt.»
HUMO Heb je op het werk ook met problemen te kampen?
Elke «Ik kan het heel moeilijk verbergen als ik iets bullshit vind. Dan zit ik rond te kijken of met mijn ogen te draaien. Mensen hebben dat niet graag, hè. Maar soms is het sterker dan mezelf.
»In evaluatiegesprekken kreeg ik soms te horen dat ik wel altijd gelijk heb, maar soms beter zou zwijgen. Dat blijft voor mij heel moeilijk, omdat ik het niet begrijp. Ik besef wel dat anderen last hebben met kritiek: veel mensen voelen zich bedreigd of gekrenkt in hun eigenwaarde, of ze krijgen het gevoel dat ze dom zijn. Maar zelf wíl ik net dat mensen het me zeggen als ik iets verkeerd doe, dan kan ik het anders aanpakken.
»Doordat ik zo lang niet wist dat ik hoogbegaafd was, ging ik ervan uit dat iedereen op mijn manier dacht. Daarom begreep ik maar niet waarom ze mij niet konden volgen, en raakte ik gefrustreerd: ‘Hoeveel keer heb ik het nu al uitgelegd? Waarom snap je het nog altijd niet?’ Ik dacht dat ze van slechte wil waren. Nu weet ik dat mensen me soms echt niet begrijpen en dat ze er niets aan kunnen doen.»
HUMO Ga je nu anders met hen om?
Elke «Ja, ik heb meer geduld. Maar het lukt me niet altijd. Ik probeer kalm te blijven en iets op een andere manier uit te leggen wanneer ze me niet begrepen hebben, maar dat kan ik alleen als ik rustig ben, niet als ik stress heb.
»Je moet weten: ik zit bij de 3 procent uiterst rechts op de gausscurve. De afstand tussen mij en een gemiddeld intelligent persoon is dus even groot als die tussen iemand met een normale intelligentie en een zwakbegaafde. Stel je nu eens voor dat jij een hele dag moet gaan werken in een beschutte werkplaats en dat je alles moet uitleggen aan minder begaafde mensen. Opnieuw en opnieuw en opnieuw. Dát is de frustratie die ik soms ervaar. Daardoor voel ik me nog steeds bijzonder eenzaam. En het is erg vermoeiend om de hele dag je best te doen en te communiceren met mensen die je verkeerd begrijpen.»
HUMO Jouw man is normaal begaafd. Met hem kun je wel praten?
Elke «Eerlijk: het is niet altijd gemakkelijk. In het begin dacht ik soms dat hij een beetje zwakbegaafd was, maar toen meende ik nog dat ík de norm was. IKEA-kasten in elkaar zetten is voor iedereen een relatietest, maar bij ons was het wel bijzonder lastig. Ik heb daar namelijk geen handleiding voor nodig, ik zie het zo. Ik snapte niet waarom hij dat niet kon, en dan verloor ik mijn geduld. Maar we hebben bijgeleerd: als er een kast in elkaar gezet moet worden, ga ik iets anders doen. We hebben meer begrip voor elkaar gekregen.»
HUMO Hoe zie jij de toekomst voor je dochters, die allebei hoogbegaafd zijn?
Elke «Ik hoop écht dat zij niet hoeven mee te maken wat ik heb meegemaakt. Daarom hebben we ook op tijd hulp gevraagd. Onze 4-jarige dochter heeft bijvoorbeeld nu al faalangst. Ik ben blij dat we weten hoe het in elkaar zit en dat we haar tools kunnen aanreiken om daarmee om te gaan.
»Bovendien vind ik het een troostende gedachte dat mijn dochters altijd bij mij terecht zullen kunnen. Ik had thuis niemand. Mijn dochters weten: ‘Er zijn nog mensen zoals ik, en ik kan er met mama over praten.’ Ik hoop dat dat het verschil maakt.»
‘Om een IKEA-kast in elkaar te zetten heb ik geen handleiding nodig’
Jobhoppen
Ook Nathalie De Winter (33) kwam er toevallig via een kind – niet het hare – achter dat ze hoogbegaafd is. Ze ging zich in de materie verdiepen en heeft nu haar eigen coachingbureau: Body Mind Stretch, waar ze cursussen geeft over energie, management, loopbaan en lichaam. Zij was het die Thierry De Smedt vertelde dat hij hoogbegaafd is.
Nathalie De Winter «Een vijftal jaar geleden werkte ik als GON-begeleider (‘GON’ staat voor geïntegreerd onderwijs, voor leerlingen met specifieke behoeften, red.) met een slechtziende jongen die hoogbegaafd was. Met zijn slechtziendheid had hij op sociaal vlak geen problemen, met zijn hoogbegaafdheid wel. Dus ging ik een workshop over hoogbegaafdheid volgen om hem beter te kunnen ondersteunen. Tijdens de pauze ben ik huilend naar de wc gelopen. Ik was daar voor die jongen, maar ineens kwam het allemaal heel dichtbij.
»In de workshop werden een aantal kenmerken van hoogbegaafdheid opgesomd. Zo zijn hoogbegaafde kinderen op school vaak traag, of babbelen ze veel, maar halen ze toch goeie cijfers. Zo ging het ook bij mij: in het tweede leerjaar noemde de juf mij een heel jaar lang ‘de superslak’. Ik wás ook traag: als het me niet boeide, ging het niet vooruit, en als het me wél interesseerde, duurde het lang omdat ik dan méér wilde weten dan strikt noodzakelijk was.
»Andere hoogbegaafde kinderen doen intensief aan sport. Van de lagere school tot halverwege het middelbaar deed ik aan keurturnen. Daarin zat mijn drive, terwijl ik me voor schoolse vakken niet kon motiveren. Sport was mijn uitlaatklep. Het maakte me gelukkig omdat de groeimarge oneindig is. Ook dat is iets typisch: altijd in extremen leven.
»Nog iets dat vaak terugkomt: veel hoogbegaafden leren nooit echt studeren. Bij mij ging alles vanzelf in het middelbaar, maar in mijn eerste jaar rechten werden de cursussen te dik om me alles nog zomaar uit de les te herinneren. Een vriendin heeft me toen een studiemethode aangeleerd. Omdat rechten niets voor mij was, ben ik na een jaar overgeschakeld op Germaanse talen. Die studie kon ik makkelijk aan, maar ik raakte in de problemen toen ik een scriptie moest schrijven.»
HUMO Wat liep er fout?
De Winter «Ik had geen enkel idee hoe ik eraan moest beginnen, dus bleef ik het uitstellen. Een typisch voorbeeld van passieve faalangst. Ik zag mijn medestudenten in de bibliotheek studeren en noteren. Ik vroeg me af: wat dóén zij de hele tijd? Ik was te bang om naar mijn promotor te gaan, dus ik stond er alleen voor. Toen ik twee weken voor de deadline van de tweede zittijd eindelijk naar mijn begeleider ging, had ik heel veel gelezen, maar nog niets op papier gezet. Gelukkig merkte mijn promotor toen dat alles al in mijn hoofd zat, dat ik het gewoon nog moest uitschrijven. Zonder hem had ik geen diploma behaald.»
HUMO Maar toen je afgestudeerd was, begon het jobhoppen.
De Winter «Inderdaad, typisch voor hoogbegaafden. In het begin ben je heel enthousiast. En zolang je kunt bijleren, doe je het heel goed en is iedereen tevreden. Maar zodra het niet meer nieuw is, keldert je motivatie. Ik werd er zelfs fysiek onwel van. Op een bepaald moment leefde ik van een veel te lage uitkering en gaf ik workshops naaien aan vriendinnen om mijn rekeningen te kunnen betalen voor een dure studie patroontekenen waar ik ongelukkig van werd. Maar ik wilde niet opgeven. Twee, drie jaar heb ik afgezien, maar ik zette door, tegen alle signalen van mijn lichaam in – rugpijn, darmklachten. Op den duur had ik geen geld meer, geen job en geen eigenwaarde. Ik was zowel fysiek als emotioneel op.
»Op dat moment was ik net met yoga begonnen en ik besloot me er volledig op toe te leggen. Ik ben in Los Angeles een opleiding tot yogalerares gaan volgen. Rond die tijd deed ik ook een voettocht naar Santiago de Compostela: ik leefde op het ritme van mijn lichaam, en dat is trager dan dat van mijn hoofd. Een keerpunt in mijn leven, want sindsdien ga ik elke week een paar keer wandelen om mijn hoofd helder te houden.
»Intussen had ik ook een coach, én bleef ik cursussen, workshops en opleidingen volgen om mijn job als GON-begeleider beter te kunnen doen. Zo bouwde ik een heel arsenaal aan technieken op.
»Uiteindelijk ben ik zelf coach voor volwassenen geworden. Alles wat ik zelf ooit heb doorgemaakt – de fysieke klachten, het vastzitten in je hoofd, geketend zijn aan je lijf – maar vooral ook de oplossingen die ik ervoor vond, zoals coaching, yoga, meditatie, wandelen en creativiteit, komen terug in Body Mind Stretch.»
Expertisecentrum
Dat Elke en Thierry bij Exentra terechtkwamen, is geen toeval: het is het enige expertisecentrum voor hoogbegaafdheid in Vlaanderen. De voorbije achttien jaar heeft het centrum met meer dan zesduizend hoogbegaafden gewerkt: professor Tessa Kieboom, directeur van Exentra, weet dus waarover ze praat. Hoogbegaafden zíjn anders, zegt ze, en dat heeft niet alleen met IQ te maken.
Tessa Kieboom «Minstens even belangrijk zijn creativiteit en motivatie. Daaruit volgt een grote hang naar kennis, het verlangen om bij te leren, en de drang om iets te verwezenlijken. En wat altijd terugkomt, is dat hoogbegaafden het gevoel hebben dat ze anders zijn. Je zult hen bijvoorbeeld vaak horen zeggen: ‘Het is net alsof ik in een andere vergadering heb gezeten.’ Of: ‘Ik heb het helemaal anders begrepen dan mijn collega’s.’»
HUMO Maar het IQ blijft wel doorslaggevend?
Kieboom «Je moet het ruimer bekijken. De meerderheid van de bevolking zit in het midden van de IQ-curve, tussen 85 en 115. Onder 70 is er sprake van zwakbegaafdheid, en vanaf 130 hebben we het over hoogbegaafdheid. Maar er is ook een grijze zone, want niet elke hoogbegaafde zal 130 scoren op een IQ-test.
»Laat me even de vergelijking maken met de andere kant van de curve: iedereen weet dat naarmate de intelligentie afneemt, het bewustzijn beperkt wordt. Een zwakbegaafd iemand heeft weinig besef van wat er in de wereld gebeurt: het is dus vooral de omgeving die daar de gevolgen van voelt.
»Omgekeerd wordt het bewustzijn versterkt naarmate de intelligentie groter is. Hoogbegaafden begrijpen meer, merken meer op, maken zich meer zorgen en zien meer problemen, maar ook meer oplossingen. Zo’n versterkt bewustzijn heeft óók gevolgen, en in dit geval is het de persoon zelf die ze voelt. De omgeving merkt het meestal niet eens, want al te vaak vertrekken mensen van het idee dat als je écht zo slim bent, je wel een wonderkind moet zijn, dat fantastische dingen doet.
»Dat versterkte bewustzijn vertaalt zich bovendien in een aantal kenmerken. Zo hebben hoogbegaafden een sterk uitgesproken rechtvaardigheidsgevoel. Voor hen zijn beloftes nakomen en consequent gedrag vertonen heel belangrijk. Ze zijn ook erg kritisch ingesteld. Als je hun iets vertelt, zullen ze duizend vragen stellen om te weten of het wel klopt.
»Daarnaast zijn ze zeer gevoelig. Ze maken zich meer zorgen en ze hebben vaak ook meer angsten. Ze kunnen mensen goed inschatten. Ze zullen bijvoorbeeld snel de boodschap áchter een boodschap kunnen detecteren. En ze leggen voor zichzelf de lat heel hoog, maar dat beseffen ze niet omdat ze hun eigen prestaties als normaal ervaren. Wanneer de juf aan 4-jarige kleuters vraagt om een appel te tekenen, dan weet ze wat ze ongeveer kan verwachten. Een hoogbegaafde kleuter weet héél goed hoe een echte appel eruitziet, en wil er het liefst één tekenen waarin je zou willen bijten. Zo legt hij zonder het te beseffen de lat hoger voor die opdracht. Vaak zal het ook lukken, net omdat hij zo verstandig is, en dan staat de buitenwereld versteld, terwijl die kleuter het zelf de normaalste zaak van de wereld vindt. Maar het kan ook zijn dat hij zich onrealistische doelen stelt. Dan wordt falen, en de stress die ermee samenhangt, heel zwaar om te dragen.»
BLINDE VLEK
De missie van Nathalie De Winter bij Body Mind Stretch: fysieke en mentale rekbaarheid doorgeven via yoga en coaching. Ook Exentra geeft workshops en coacht hoogbegaafden. Vaak krijgen de begeleiders van Exentra volwassenen over de vloer die een leven lang niet hebben geweten dat ze hoogbegaafd zijn.
HUMO Hoe komt het dat zoveel volwassenen pas op late leeftijd ontdekken dat ze hoogbegaafd zijn?
Kieboom «Omdat hoogbegaafdheid nog steeds niet aan bod komt in opleidingen. Een psycholoog die in Vlaanderen afstudeert, heeft er in zijn opleiding amper over gehoord. Hetzelfde geldt voor psychiaters, artsen en leerkrachten. Vanuit onze leerstoel hoogbegaafdheid aan de Universiteit Hasselt hebben we samen met het Fonds GavoorGeluk onderzoek gedaan bij leerkrachten uit het basisonderwijs: slechts 5 procent van de ondervraagden heeft in zijn lerarenopleiding iets over hoogbegaafdheid gehoord. Ze leren dus niet hoe ze met uitzonderlijk sterke leerlingen moeten omgaan.
»Nu werken we met Exentra aan een project dat gefinancierd wordt door het ministerie van Welzijn, Volksgezondheid en Gezin, waarbij we twee jaar lang hoogbegaafdheid bekend proberen te maken in de geestelijke gezondheidszorg in Vlaanderen. Ons doel is: de blinde vlek wegnemen.
»Bij kinderen wordt hoogbegaafdheid steeds vaker wél vastgesteld. Maar er zijn nog veel vijftigers en zestigers, en zelfs dertigers, die hoogbegaafd zijn en het niet van zichzelf weten, omdat het lang geen thema is geweest in het onderwijs en de gezondheidszorg.»
HUMO Is het belangrijk dat iemand weet dat hij hoogbegaafd is?
Kieboom «Dat is een moeilijke vraag. Bij Exentra vinden we uiteraard van wel. Hoogbegaafde volwassenen die niet weten dat ze hoogbegaafd zijn, hebben meestal zwaar met zichzelf in de knoop gelegen of begrijpen zichzelf niet. Vaak hebben ze alles geprobeerd om de puzzelstukken te doen passen, en als ik met mijn uitleg dat ene ontbrekende stukje aanreik, zeggen ze: ‘Jij schrijft mijn hele leven op een A4’tje.’
»Maar hoogbegaafdheid is ook een label. De vraag is: wat doet iemand daarmee? Het kan namelijk een vergiftigd geschenk zijn. Sommigen vinden het een sexy label – soms gaan ouders van de daken schreeuwen dat hun kind hoogbegaafd is. Maar als je het gevoel hebt dat je niet de prestaties kunt leveren die van je worden verwacht, of je bent iemand van twaalf stielen en dertien ongelukken, dan wil je helemaal niet horen dat je hoogbegaafd bent. Het kan erg confronterend zijn als je iemand vertelt dat hij veel potentieel heeft, als hij zelf vindt dat hij er nog niets mee heeft gedaan.»
HUMO Het label hoogbegaafdheid creëert te veel verwachtingen?
Kieboom «Ja. Van ouders, leerkrachten, noem maar op. Mensen worden gelukkig als ze hun potentieel kunnen gebruiken, maar voelen dat je mogelijkheden hebt die je niet kunt benutten is de grootste frustratie die je in je leven kunt oplopen. Bij het verzilveren van capaciteiten spelen er verschillende factoren, daarover heb ik met mijn collega Kathleen Venderickx onlangs het boek ‘Meer dan intelligent’ geschreven.
»Ten eerste moet je het geluk hebben om in een omgeving te zitten die erkent dat je hoogbegaafd bent en die je op een goede manier begeleidt. Want hoogbegaafden die moeten functioneren in een wereld die niet helemaal op hen is afgestemd, creëren zelf heel wat valkuilen. Ze kunnen er bijvoorbeeld moeilijk mee om als ze een fout maken, en daarom verlaten ze moeilijk hun comfortzone. Ze beseffen vaak niet dat het tijd kost om iets te bereiken. Veel hoogbegaafde volwassenen lopen vast omdat ze veel te direct communiceren. Ze focussen zich op feiten en houden geen rekening met de gevoelens van de persoon die tegenover hen zit. En als je als een lastpost wordt ervaren, riskeer je je job kwijt te raken, hoe goed je ook bent. We zien ook hoogbegaafden die zo perfectionistisch zijn dat ze gaan overpresteren: ze willen het steeds beter doen en gaan almaar meer uren achter hun bureau spenderen. Zo zijn er elf valkuilen die een hoogbegaafde zelf kan creëren.
»Bij Exentra proberen we hoogbegaafden te bieden wat ze nodig hebben om hun potentieel te benutten. In cursussen leren we hun om de valkuilen te vermijden.»
HUMO Er heerst een taboe rond hoogbegaafdheid. Hoe verklaar je dat?
Kieboom «Zeggen dat je hoogbegaafd bent, wordt snel als arrogant ervaren. Vooral volwassenen hebben het er moeilijk mee. Ook wordt er snel lacherig over gedaan.»
HUMO Dat zorgt vermoedelijk voor grote eenzaamheid?
Kieboom «Absoluut. Er is véél eenzaamheid bij hoogbegaafde volwassenen. Daarom hoop ik dat meer mensen ermee naar buiten komen. Dat hoogbegaafdheid wanneer ik met pensioen ga – en dat duurt nog wel even – als de normaalste zaak van de wereld wordt gezien. Dat mensen weten: iedereen is verschillend, we zien er anders uit, we zijn dus ook anders op vlak van begaafdheid, en dat is geen probleem. Laat de verschillen er gewoon zijn.»
Namen met een * zijn fictief.
