Johan Vande Lanotte: ‘Het is best mogelijk dat Bart De Wever de rug van Tom Van Grieken heeft gebroken’
Raf Liekens17 juni 2024
minister van staat
Beeld Saskia VanderstichelenormalVoor het eerst in twintig jaar hebben de socialisten weer verkiezingen gewonnen, terwijl de extreemrechtse vijand zowaar groen ging lachen. Toch vervaagt de euforie bij Vooruit snel nu de partij wordt geacht mee te stappen in centrumrechtse regeringen die onpopulaire maatregelen zullen nemen. Ex-partijvoorzitter en minister van staat Johan Vande Lanotte (68) overschouwt het schaakbord: ‘Bart De Wever en Conner Rousseau steken ver boven de rest uit.’
Twee jaar geleden voorspelde Vande Lanotte in een dubbelinterview met Louis Tobback het volgende: ‘Vlaams Belang en N-VA halen in 2024 geen meerderheid. De N-VA zal beter scoren dan iedereen denkt. Het gaat nu over geld, en daar heeft Vlaams Belang niks zinnigs over te vertellen. De mensen willen hun welvaart toch niet zomaar te grabbel gooien?’
Krijg een melding bij belangrijke artikelen over algemeen nieuws.
HUMO U zat er pal op!
JOHAN VANDE LANOTTE «Ik zal er dan toch nog iets van kennen, hè? (lacht) De pers herhaalde voortdurend dat Vlaams Belang 30 procent zou halen. Ik heb dat nooit geloofd. Wij zijn een rijk land met een volk van extreme spaarders: die zijn economisch conservatief en houden niet van avonturen. Politieke partijen kunnen hier niet te zot doen.
»Bart De Wever heeft ook geleerd van 2019, toen hij de regering liet vallen over het Marrakechpact en zo het bedje spreidde voor Vlaams Belang. Dit keer had hij het over de portemonnee. Tom Van Grieken zei: ‘We houden alle vreemdelingen tegen, we splitsen België en dan kunnen we onze eigen mensen massa’s geld geven.’ De meeste Vlamingen geloven dat niet, ze hebben gezien hoe de Britten kopje onder gingen na de Brexit. De Wever geloven ze wél. Die zei: ‘Het geld is op en de volgende regering gaat u pijn doen, maar ik zorg ervoor dat het in orde komt.’ De Vlaamse onafhankelijkheid hoeft zelfs niet meer. Meer autonomie is genoeg. Hij wéét dat de mensen geen goesting hebben in avonturen.»
HUMO Wat was nog doorslaggevend in de campagne?
VANDE LANOTTE «In ‘Het conclaaf’ heeft Van Grieken fouten gemaakt. Zijn kiezers zijn tegen de regering en tegen vreemdelingen, de rest interesseert hen geen zak. Hij had moeten zeggen: ‘Dat gendergedoe trek ik me niet aan, iedereen doet wat hij wil.’ Maar hij liet zich door Eric Goens uit zijn kot lokken en zei dat Petra De Sutter (Groen) voor hem eigenlijk een man was. Zo maakte hij het persoonlijk. Veel mensen vonden dat te grof: ze zagen dat De Sutter één van de waardigste figuren in dat kasteel was. In ‘Eerste keus’ ging Van Grieken een tweede keer in de fout door tegen een trans jongen te zeggen dat hij er maar tegen moest kunnen dat ze hem uitlachten. Ook dat heeft potentiële kiezers afgeschrikt. De hardheid van Vlaams Belang tegenover mensen werd bevestigd. Zolang het over buitenlanders gaat, vinden ze dat goed, maar dit ging over de homo in hún familie, of het trans meisje van op kot.»
HUMO Heeft Bart De Wever een vlekkeloze campagne gevoerd?
VANDE LANOTTE «Ja. Hij heeft op het juiste moment gezegd dat hij niet met Vlaams Belang zou besturen. In Nederland zette de VVD de deur open voor Geert Wilders, waardoor die nog een immense sprong maakte. De Wever deed het omgekeerde: hij maakte duidelijk dat een stem voor extreemrechts nutteloos was. Als Vlaams-nationalist slaagde hij er ook in om een geloofwaardige kandidaat-premier te zijn. En waarom? ‘De rest vertrouw ik niet,’ zei hij. Dat was het belangrijkste antwoord van de hele campagne.»
HUMO Omdat de helft van de Vlamingen de rest ook niet vertrouwt?
VANDE LANOTTE «Nee, omdat de mensen dat eerlijk vinden: ‘Ik ga het zelf doen, want de rest zal het toch verprutsen.’ Dat is arrogant, maar ook herkenbaar.»
HUMO De N-VA kondigde vooraf zware besparingen aan: ‘Er zullen betogingen zijn en auto’s in brand vliegen,’ zei De Wever. Bewijst zijn succes dat de kiezer de loze beloftes beu is?
VANDE LANOTTE «Kiezers willen politici die de waarheid vertellen. Alles draait om geloofwaardigheid, en ondanks sommige van zijn ideeën is De Wever een politicus van grote klasse. Hij en Conner Rousseau steken er ver bovenuit.»
HUMO Doet het u iets dat de socialisten voor het eerst in twintig jaar nog eens hebben gewonnen?
VANDE LANOTTE «Absoluut! De stemming was zo feestelijk dat Melissa Depraetere niet aan haar speech kon beginnen. We hebben dat ook meegemaakt in 1995 en 2003. Maar ik ben geen uitbundige mens. Toen we in Oostende een absolute meerderheid haalden tegen Jean-Marie Dedecker, heb ik daar exact drie minuten van genoten.»
HUMO Een Wetstraatcollega sms’te tijdens de campagne dat ‘Melissa Depraetere nog veel boterhammekes moet eten’, een paar dagen later liet ze Tom Van Grieken alle hoeken van de kamer zien in een Humo-debat.
VANDE LANOTTE «Ze is goed opgeleid, hè (grijnst). Melissa is als stagiair op mijn kabinet begonnen. De pers noemt haar nu de revelatie van de campagne, maar ik had haar al in de gaten. Een paar jaar geleden werd ze, na het vertrek van John Crombez en mij, de baas van onze West-Vlaamse afdeling. In die rol heeft ze zich bewezen als leading lady. Ze is vriendelijk en ze luistert, maar als haar gedacht is gevormd, krijg je ’t er niet meer uit. Ze is ook niet snel onder de indruk. Als jonge fractieleidster hield ze zich moeiteloos staande in debatten met Peter De Roover (N-VA) of Maggie De Block (Open VLD).»
HUMO Had zij in ‘Het conclaaf’ moeten zitten in plaats van Rousseau?
VANDE LANOTTE «Nee, ze zegt zelf dat dat meer iets voor Conner was. De media hebben geprobeerd om hen tegen elkaar op te zetten, maar dat zal nooit lukken. Er speelt geen gram afgunst tussen die twee. In de laatste weken voor de verkiezingen functioneerden ze bijna als covoorzitters. Daarna heeft Melissa besloten geen kandidaat-voorzitter te zijn en die positie opnieuw aan Conner te laten. Zij is meer geschikt om minister te worden, hij heeft het instinct van een voorzitter die de algemene lijnen uitzet.»
HUMO Hadden ze u ook in dat kasteel gekregen?
VANDE LANOTTE «Je kunt zoiets niet weigeren, maar… (gruwt) Góóóh! Gelukkig heb ik dat nooit moeten doen. Ik ben op mijn best als ik een dossier van duizend pagina’s in twee dagen tijd moet kennen. In ‘Het conclaaf’ zou ik minstens zo arrogant zijn geweest als De Wever. Ik kan het niet wegsteken als iemand onnozeliteiten vertelt. Zo’n Van Grieken die zegt: ‘We zetten het wekkertje van de bomma op vijf jaar, en daarna is België gesplitst’… Dat is kleuterniveau, hè. Dan haak ik mentaal af.»
‘De media hebben geprobeerd om Melissa en Conner tegen elkaar op te zetten, maar dat gaat nooit lukken. Er speelt geen gram afgunst tussen die twee.’Beeld Saskia VanderstichelenormalHUMO Boorde u als professor ook studenten de grond in tijdens een mondeling examen?
VANDE LANOTTE «Nee, nooit, behalve als ze in mijn les zaten te praten. In een aula van zeshonderd studenten moet er orde zijn. Anders vlogen ze buiten.»
REGERINGSVORMING
HUMO Wat leert u uit de uitslag in Franstalig België?
VANDE LANOTTE «Daar is een aardverschuiving gebeurd. De PS heeft te lang krampachtig aan haar posities vastgehouden, uit angst voor de PVDA en onder druk van een agressieve MR. In de regering-Di Rupo durfde de PS wél te hervormen, sindsdien zijn ze verstard. Georges-Louis Bouchez (MR) heeft de verkiezingen gewonnen door de Walen op hun trots aan te spreken: ‘We kunnen beter, iedereen moet aan het werk.’»
HUMO Vriend en vijand zeggen dat de PS het zwaarst heeft gewogen op de Vivaldi-regering: hogere pensioenen, hogere minimumlonen, energiepremies, sociale tarieven, een btw-verlaging. Waarom zijn ze dan afgestraft?
VANDE LANOTTE «De Walen geloven blijkbaar niet meer dat de PS hen uit het moeras kan trekken. Ze hebben de socialistische vakbond FGTB te lang gevolgd en een bepaalde onderstroom in Wallonië onderschat: veel werkende Walen zijn het beu om de sukkelaars te zijn. Ze zijn het beu dat de uitkeringstrekkers niet geactiveerd worden. Helaas mist Wallonië economische hefbomen. Er is niet genoeg werk. In de 19de eeuw kende Wallonië een grote welvaart en werden de Vlamingen als de luieriken beschouwd. Honderdduizenden Vlamingen zijn toen verhuisd om in de Waalse fabrieken te gaan werken. Nu is het economische evenwicht omgekeerd maar is er een sociaal vangnet, waardoor de Walen niet naar Vlaanderen komen.»
HUMO Volgens socioloog Mark Elchardus heeft de MR de verkiezingen gewonnen door migratie en onveiligheid op de agenda te zetten.
VANDE LANOTTE «Hij baseert zich op enquêtes waaruit blijkt dat Vlamingen en Walen over veel dingen hetzelfde denken, maar de prioriteiten liggen anders. Koopkracht en gezondheidszorg zijn daar belangrijker dan migratie. Mark wil vooral zijn eigen stellingen bevestigd zien.»
HUMO In steden als Brussel, Luik en Charleroi klagen veel Franstaligen toch ook over onveiligheid? En in ‘Het grote duel’ tussen De Wever en Paul Magnette (PS) koos een Luikse onderneemster die haar gal spuwde over slecht geïntegreerde immigranten ongegeneerd de kant van De Wever. Ook het publiek keerde zich tegen Magnette. De Wever noemde dat een sleutelmoment in de campagne: ‘Ik zag de ontreddering in Pauls ogen.’
VANDE LANOTTE (knikt) «Pierre-Yves Jeholet van de MR zei tijdens een tv-debat tegen Nabil Boukili van de PVDA dat hij niet in België moest blijven als het hem hier niet aanstond. Hij werd uitgescholden voor racist, maar haalde na Magnette en Bouchez wel de meeste voorkeurstemmen. In heel Europa is de toon tegen migranten aan het verrechtsen: ‘Ge zijt welkom, maar…’ En alles wat vóór de ‘maar’ komt, is niet gemeend.»
HUMO Velen vreesden voor een politieke blokkering, maar de kiezer heeft de kaarten verrassend makkelijk gelegd. Open VLD en Groen gaan in de oppositie, Vlaams Belang en PVDA staan buitenspel. Daardoor krijg je vanzelf een coalitie van N-VA, CD&V en Vooruit, die in de federale regering wordt aangevuld met MR en Les Engagés.
VANDE LANOTTE «Hola! Zo evident is dat allemaal niet.»
HUMO Gaat u nu ook de prijs opdrijven zoals Conner Rousseau? Hij acht de kans klein dat Vooruit in de federale regering stapt.
VANDE LANOTTE «Dat is gemeend! Als men een centrumrechtse besparingsregering wil maken, moet men Open VLD er maar bij nemen.»
HUMO Die coalitie heeft maar 76 op 150 Kamerzetels. Dat is niet werkbaar.
VANDE LANOTTE «Dat kan perfect. We hebben in de Vlaamse regering ooit met een meerderheid van één zetel bestuurd. Elke week ging Louis Tobback iedereen optrommelen voor de stemming. Ook Vlaams is er een alternatief, als je Open VLD en Groen erbij pakt.»
HUMO Dat is een regering met enkel verliezers. Vooruit heeft gewonnen en had vooraf beloofd dat het zonder de PS kon. Wil uw partij nu haar verantwoordelijkheid ontvluchten?
VANDE LANOTTE «Nee, maar de anderen moeten niet denken dat ze Vooruit kunnen verplichten om mee te doen op hún voorwaarden. Sammy Mahdi (CD&V) ging naar de koning en zei: ‘Er moet een centrumrechtse regering komen.’ Dan moet je geen linkse partij vragen, hè. Als ik alleen vis eet, en jij nodigt mij uit op een barcecue, kun je niet zeggen: ‘De anderen eten allemaal vlees, dus gij ook.’ Dan had je me maar niet moeten vragen. In Vlaanderen hebben de drie regeringspartijen – N-VA, CD&V en Open VLD – verlóren. De kiezer heeft voor een ander beleid gestemd. Vivaldi heeft trouwens wel nog een meerderheid. Maar het algemene gevoel bij de kiezer was dat we niet goed bestuurd werden. De volgende regeringen moeten daar een antwoord op bieden door beter overeen te komen. En ook door, als men Vooruit erbij wil, onze belangrijkste standpunten te respecteren. Anders zijn het de anderen die hun verantwoordelijkheid ontlopen. Ik heb alle vertrouwen in Conner, Melissa, Frank Vandenbroucke en Caroline Gennez. Dat zijn drie generaties talent, gepokt en gemazeld: die gaan zich niet laten rondrijden.»
HUMO Ik kan me al voorstellen hoe Vandenbroucke de rest tot waanzin drijft aan de onderhandelingstafel.
VANDE LANOTTE «In 1995 duidde Louis Tobback Frank en mij aan voor de regeringsonderhandeling met Jean-Luc Dehaene. Ik had soms moeite om Frank te volgen, zó intelligent is hij. Elke ochtend kwam Tobback even binnen: ‘En, Jean-Luc? Lukt het met die twee sjarels?’ Dan bromde Jean-Luc iets en ging Tobback weer weg. Hij wist dat wij de rest het sop uit de oren zouden pesten als het moest.
»Vier jaar later, bij de vorming van de eerste regering-Verhofstadt, hebben wij de boel laten ontploffen. De PS en Verhofstadt verdeelden alles onder mekaar. Ik riep tegen PS-voorzitter Philippe Busquin: ‘Als ge toch alles alleen wilt doen, ben ik weg.’ Ik gooide een stapel dossiers naar zijn hoofd en vertrok. Mijn co-onderhandelaar Luc Van den Bossche bleef zitten, maar hij had geen dossiers meer: ik had met zíjn kaft gesmeten (lacht). Daarna bleef ik twee dagen weg, door een salmonellavergiftiging. Frank ging in mijn plaats en zei: ‘Als ge wilt dat we meedoen, zal het op ónze voorwaarden zijn.’ We hebben bijna ons hele programma doorgeduwd.»
HUMO Wat is er nodig om de federale ‘Arizonacoalitie’ mogelijk te maken?
VANDE LANOTTE «Vertrouwen. Tussen De Wever en Vooruit zit dat goed. Met Sammy Mahdi minder, lijkt me. Maar het grootste probleem is Bouchez. Met zijn kritiek op de regering heeft hij Open VLD kapot gemaakt. Kun je iemand vertrouwen die zelfs z’n eigen familie in de gracht rijdt om er beter van te worden?»
HUMO Misschien wordt hij minder lastig nu de regering meer zijn zin zal doen?
VANDE LANOTTE «Ze mogen vooral niet aanvaarden dat hij partijvoorzitter blijft. Hij moet mee in een regering. Anders zal hij ook de volgende regering matrakkeren als het hem uitkomt.»
HUMO Moet De Wever premier worden?
VANDE LANOTTE «Ik zeg al jaren dat de grootste regeringspartij de premier moet leveren. De Vlamingen hebben hem het mandaat gegeven. Al heeft Sophie Wilmès (MR) in Wallonië ook een half miljoen stemmen gekregen op de Europese lijst. Dat is gigantisch.»
HUMO De Wever wil het premierschap aan niemand anders overlaten, omdat de regering moet starten zonder staatshervorming. Hij wil erover waken dat die tijdens de regeerperiode wordt afgewerkt.
VANDE LANOTTE «De eerste twee jaar zijn er andere prioriteiten: de begroting, pensioenen, arbeidsmarkt, gezondheidszorg, fiscaliteit. Dat is al moeilijk genoeg. Je krijgt sowieso betogingen en sociale onrust. Als je dan ook nog begint te discussiëren over een staatshervorming, is het om zeep. Hij moet dat buiten de regering, in alle discretie, laten voorbereiden door een commissie der wijzen.»
HUMO Wordt dat dan geen werk voor de prullenbak? De fiscale hervorming van de expertencommissie-Delanote, het pensioenrapport van de commissie-Vandenbroucke, de aanbevelingen van de onderwijscommissie-Van Damme: er kwam telkens niks van in huis.
VANDE LANOTTE «Die fiscale blauwdruk komt opnieuw op tafel. Dat is het breekpunt van CD&V. Daarom is het zo raar dat Mahdi zich heeft vastgeklikt aan Bouchez, die heeft dat spel geblokkeerd.»
HUMO Mahdi heeft garanties dat de MR zal bewegen in de fiscale hervorming als ook de langdurige werkloosheid wordt aangepakt.
VANDE LANOTTE (sceptisch) «We zullen zien.»
HUMO Is Vooruit bereid om de werkloosheidsuitkeringen te beperken tot twee jaar?
VANDE LANOTTE «Die maatregel is een fetisj, daarmee ga je de activiteitsgraad niet opkrikken. In Frankrijk zijn de werkloosheidsvergoedingen beperkt tot twee jaar: als hun uitkering stopt, gaan de mensen even aan de slag, daarna doppen ze weer. Dat komt omdat ze slecht opgeleid zijn en klotejobs moeten doen.»
HUMO Uit studies blijkt dat een derde aan de slag gaat, een derde bij het OCMW aanklopt en een derde zonder uitkering in de inactiviteit verdwijnt.
VANDE LANOTTE «Die laatste groep ben je dus kwijt, terwijl we inactieven net terug naar de arbeidsmarkt moeten leiden. We hebben ook een te lage participatie van allochtone vrouwen, en sommige werkgevers werven liever geen mensen met migratieroots aan. Dat moet aangepakt worden.»
‘Het is kras dat de groenen overal in Europa verliezen terwijl we zo’n gigantisch klimaatprobleem hebben. Het einde van de wereld voorspellen werkt kennelijk alleen voor sektes.’Beeld Saskia Vanderstichelenormal
GRATIS MAALTIJDEN
HUMO Vooruit heeft weinig trek in een bot besparingsbeleid, maar dat verandert niks aan het federale begrotingstekort van 27 miljard euro. Hoe zou u dat aanpakken?
VANDE LANOTTE «Je moet een lijn uitzetten voor de komende zeven à acht jaar. Europa wil dat we sneller gaan, maar dat is dwaas. Niet de snelheid telt, maar de consistentie.»
HUMO Komt die consistentie niet in gevaar als de PS over vijf jaar weer aan de macht komt?
VANDE LANOTTE «Als je de mensen te veel pijn doet wel. In de jaren 90 hebben wij de staatsschuld laten zakken van 128 naar 87 procent. Kom mij dus niet zeggen dat socialisten niet kunnen besparen. Maar je mag niet te rap gaan. De verhoging van de pensioenleeftijd voor vrouwen naar 65 jaar heeft vijftien jaar geduurd: om de drie jaar kwam er een jaar bij. Trouwens: De Wever zegt dat Vivaldi met geld heeft gesmeten terwijl de Vlaamse regering haar budget op orde heeft, maar dat klopt niet. De Vlaamse uitgaven zijn veel harder gestegen dan die in Wallonië, in Brussel en op federaal niveau.»
HUMO Maar die niveaus hebben vreselijke begrotingstekorten. De Vlaamse begroting zal tegen 2027 weer in evenwicht zijn.
VANDE LANOTTE «Vlaanderen heeft meer inkomsten en zwemt in het geld. Dat budget had dít jaar al in evenwicht moeten zijn. De regering heeft geen keuzes gemaakt, elke minister kreeg er telkens een beetje geld bij.»
HUMO Maar jullie eisen nu toch ook meer geld voor onderwijs, kinderopvang en welzijn?
VANDE LANOTTE «Grote problemen moet je prioritair aanpakken. Dat mag wat kosten, maar dan moet je andere dingen niet meer doen. Die keuzes zijn niet gemaakt. Bovendien los je niet alles op met extra geld. Het onderwijs heeft een reorganisatie nodig. Veel talentvolle jongeren willen wel lesgeven, maar kiezen er niet voor omdat beginnende leerkrachten van hot naar her worden gestuurd. Dat komt door die starre organisatie, waarin statutairen voorrang krijgen. De commissie-Van Damme heeft hervormingen voorgesteld, maar de vakbonden hebben daar meteen tegen gestaakt. Dat vond ik overdreven.»
HUMO In de eerste aflevering van ‘Eerste keus’ vroeg Tom Waes aan de leerlingen van een kunstschool wie soms worstelde met mentaal welzijn. Bijna alle handen gingen in de lucht. Wat denkt een 68-jarige professor dan?
VANDE LANOTTE «De wereld waarin ik ben opgegroeid was veel simpeler. Er waren nog geen gsm’s en elke maand gaf mijn vader me een lap tegen mijn oren. Dan was ik drie weken normaal, tot ik weer hyperkinetisch werd en een nieuwe lap kreeg. Heeft dat mij getraumatiseerd? Nee. Ik zeg niet dat je je kinderen moet slaan, dat deed ik zelf ook niet, maar er was vroeger wel veel meer structuur. Kinderen hebben het nu moeilijker.
»Toch moet je nog altijd eisen dat ze hun best doen op school. Het is niet omdat je een paar uur moet studeren dat je problemen hebt met je mentaal welzijn, hè. Ik ben daar oldskool in: als je ’t niet kent, ben je gebuisd. Maar het lerarentekort is nefast. Ben Weyts zegt dat er 25.000 leerkrachten bij zijn gekomen, maar kinderen zitten nog altijd massaal in de studie. Je zult naar grotere klassen moeten gaan. Dat heeft geen énkele invloed op het resultaat of het welbevinden. Vroeger mocht ik dat niet zeggen van de partij, omdat ouders dat niet graag horen. Nu ik niet meer in de politiek zit, zeg ik het tóch.»
HUMO Vooruit heeft een breekpunt gemaakt van gratis schoolmaaltijden. Daar was veel kritiek op: ‘De sossen willen weer geld uitgeven dat er niet is.’
VANDE LANOTTE (fijntjes) «De sossen hebben de verkiezingen gewonnen, dus zo dwaas was dat blijkbaar niet. Ik heb in Bredene drie dagen huisbezoeken gedaan met burgemeester Steve Vandenberghe. Een vrouw zei dat ze voor ons wilde stemmen, maar ze vond die gratis schoolmaaltijden belachelijk. Wij legden haar uit dat we dat wilden betalen met een deel van het kindergeld. ‘Ah, als het niet gratis is, vind ik het wel goed,’ zei ze (lacht). Er is een probleem met ongezonde voeding en lege brooddozen. Rechtse partijen vinden dat de verantwoordelijkheid van de ouders. Maar als die hun kinderen geen deftig eten meegeven, moeten die kinderen daar toch niet voor boeten? Mensen die gratis in de vip van Club Brugge mogen gaan eten, vinden dat er belangrijker problemen zijn dan een kind met een brooddoos vol koude frieten, maar dat is te makkelijk. Gezonde voeding is essentieel voor hun ontwikkeling. In Antwerpen krijgen veertigduizend leerlingen al gratis maaltijden in scholen die willen meewerken. Je kunt perfect gratis soep of fruit aanbieden en aan ouders vragen om daar een vrijwillige bijdrage voor te betalen. De één betaalt wat meer, de ander wat minder, of niet. Met die informele solidariteit raak je misschien al uit de kosten.»
HUMO Vooruit, CD&V en Les Engagés verzetten zich tegen besparingen in de gezondheidszorg. Is dat houdbaar?
VANDE LANOTTE «Besparen kan niet, het budget minder hard laten groeien wel. Ik heb als minister van Begroting ooit de vergunning van vier geneesmiddelen geweigerd, waarvan één tegen borstkanker, omdat het budget voor de ziekteverzekering al met 8,5 procent was gestegen. De procedures liepen al jaren, ik was de laatste die nog moest tekenen, maar ik wilde niet. De ambassadeur van de VS belde me op: ‘What’s happening there?’ Twee dagen later stond hij met vier Amerikaanse CEO’s aan mijn deur. Ze waren kwaad, maar ik zat toen nog in mijn onredelijke periode: ‘Denkt u dat een verhoging van 8,5 procent in úw land mogelijk zou zijn?’ Eén van hen vroeg wat dan wél mogelijk was. Ik zei: ‘4,5 procent, en geen cent meer.’ ‘Deal!’ Ze behielden hun prijs voor de nieuwe geneesmiddelen, maar maakten hun oude goedkoper om onder mijn plafond te blijven. Je kunt dus ook besparen door de farmasector in de pas te laten lopen, de erelonen van artsen te beteugelen en de ziekenhuizen te hervormen. Mensen vliegen naar Barcelona voor een concert van Bruce Springsteen, maar voor een operatie willen ze niet verder dan vijf kilometer rijden: dat gaat niet.»
HUMO Ook de pensioenkosten swingen de pan uit. De N-VA wil de hoogste pensioenen van politici, rechters, professoren en hoge ambtenaren aftoppen.
VANDE LANOTTE «Dat zal mij geld kosten (lacht). In onze achterban, met veel ambtenaren, ligt dat gevoelig. Maar als dat dient om de sociale zekerheid overeind te houden, is het verdedigbaar. De rechtse partijen zullen in de fiscale hervorming ook heilige huisjes moeten afbreken. Vooruit zal nooit weglopen van een redelijk akkoord, maar het evenwicht is belangrijk. De regering moet ook meer doen om de zotte prijzen onder controle te krijgen. Pierre-Yves Dermagne, de PS-minister van Economie, heeft dat niet goed beheerd. In een oorlogssituatie mag je de markt geen vrij spel geven, want dan pakken de grote bedrijven woekerwinsten. Voor sommige sectoren moet je desnoods met prijsplafonds werken, zoals ik in de regering-Di Rupo heb gedaan voor de energieprijzen.»
HUMO Waarover zullen de partijen het snel eens zijn? Een strenger migratiebeleid? Kernenergie?
VANDE LANOTTE «Louis Tobback en ik waren ook streng op migratie, maar wel menselijk. Ik weet nog dat mensen in hongerstaking gingen omdat ik hen wilde terugsturen. Door die hongerstaking zouden ze zeker vervolgd worden in hun land. Dat kreeg ik niet over mijn hart.
»Het energiedebat kan snel beslecht zijn. Ik ben altijd tegen kernenergie geweest, maar je hebt de jongste kerncentrales nog twintig jaar nodig. Een nieuwe bouwen is te duur. Je moet massaal investeren in hernieuwbare energie. Op dat vlak heeft Vivaldi grote stappen gezet. Dat was nodig na Marie-Christine Marghem (MR-minister van Energie in de regering-Michel, red.). Zij is één van de redenen waarom ik gestopt ben met politiek: ik kon haar dwaasheden niet meer aanhoren. Ze kwam met een afschakelplan omdat er te veel kerncentrales in panne lagen. Maar als je te weinig elektriciteit hebt, laat je gewoon één dag geen treinen rijden en het is opgelost.»
‘Bouchez is een probleem. Kun je iemand vertrouwen die z’n eigen politieke familie in de gracht rijdt om er beter van te worden?’Beeld Saskia Vanderstichelenormal
DE RATTEN
HUMO Waarom is Groen afgestraft?
VANDE LANOTTE (blaast) «Ze zitten weer op hun normale niveau: 7 à 8 procent. In de laatste peiling van HLN haalden ze nog amper de kiesdrempel. De mensen kregen compassie en wilden niet dat De Sutter te veel verloor. Dat heeft Vooruit minstens een procent gekost. Maar het is kras dat de groenen overal in Europa verliezen, terwijl we zo’n gigantisch klimaatprobleem hebben. Het einde van de wereld voorspellen werkt kennelijk alleen voor sektes.»
HUMO Hebt u medelijden met premier De Croo?
VANDE LANOTTE «In de regering-Di Rupo waren wij allebei vicepremier: we lagen vaak in de clinch, maar ik vond dat een faire mens. Zo’n afstraffing heeft hij niet verdiend, maar je mag nooit premier worden als je partij zo klein is.»
HUMO De Wever is erin geslaagd om hem neer te zetten als een onbetrouwbare opportunist die over lijken ging om premier te worden.
VANDE LANOTTE «Bij Gert Verhulst heeft Conner bevestigd dat De Wevers versie over 2020 de juiste is. Gwendolyn Rutten had in 2019 al geprobeerd om een Vivaldi-regering te vormen met Magnette, maar De Croo en Egbert Lachaert (Open VLD) hebben dat verhinderd. Dat was een grote fout die hun partij heeft verdeeld. Een paar jaar later verliet Gwendolyn de nationale politiek met slaande deuren omdat ze geen minister mocht worden. Twee weken later was ze terug omdat ze Bart Somers mocht vervangen in de Vlaamse regering. Al die stoten hebben Open VLD veel stemmen gekost. Het was ook verkeerd van De Croo om twee weken vóór de verkiezingen plots voor een centrumrechtse regering met de N-VA te pleiten. Zo speelde hij De Wever in de kaart. Als gezicht van Vivaldi had hij moeten zeggen: ‘Ik wil doorgaan met deze ploeg, maar met een ander programma.’»
HUMO Dan hadden wij hem gevraagd waarom die hervormingen nu wél zouden lukken.
VANDE LANOTTE «Omdat je ambetante beslissingen in het begin van de legislatuur moet nemen. Vorige keer kon dat niet door corona. Voilà!»
HUMO Vlaams Belang is de grootste partij in bijna de helft van de gemeenten. Zal het cordon sanitaire barsten bij de gemeenteraadsverkiezingen in oktober?
VANDE LANOTTE «Misschien op een páár plaatsen. Maar deze overwinningsnederlaag zal Vlaams Belang parten spelen. Ze wilden de grootste worden en ze zijn het niet. De Wever heeft hen bij voorbaat uitgesloten en is daarvoor beloond. Dat zal een impact hebben. Toen Patrick Janssens in Antwerpen Filip Dewinter versloeg, kregen ze daarna ook een ferme patat. Louis Tobback was geen fan van Janssens, maar hij zei: ‘Ik zal nooit vergeten dat hij de rug van Dewinter heeft gebroken.’ Het is best mogelijk dat De Wever nu ook de rug van Van Grieken heeft gebroken.
»De verandering van de kieswet vind ik wel een catastrofe. De grootste formatie van de coalitie mag automatisch de burgemeester leveren: daarmee stimuleer je de vorming van onnatuurlijke kartels waar de mensen geen pap van lusten. In veel gemeenten hou je maar twee of drie partijen over. Dat vergroot het risico dat Vlaams Belang aan de macht komt. Men is bezig de nationale partijen te vernietigen. Mensen houden niet van partijen, maar een partijloze democratie leidt altijd tot een dictatuur.»
HUMO In Europa rukt extreemrechts almaar verder op.
VANDE LANOTTE «Toch verwacht ik geen grote ruk naar rechts in het Europees beleid. De traditionele coalitie tussen christendemocraten, socialisten en liberalen is gered. Die zal geregeld steun moeten zoeken bij de groenen.»
HUMO Hilde Van Mieghem zei in Humo: ‘De ratten zijn uit hun hol en je krijgt ze er niet meer in.’
VANDE LANOTTE «Ik begrijp de angst: Giorgia Meloni, Viktor Orbán, Wilders, Robert Fico in Slowakije, Marine Le Pen die almaar sterker wordt in Frankrijk. Twintig jaar geleden haalde Vlaams Belang evenveel als nu. Sommigen zeiden: ‘Laat hen eens meebesturen.’ Ik heb toen een brief geschreven aan onze leden om uit te leggen waarom dat geen optie was. Als je hen vijf jaar laat doen, is de schade te groot. Ze zullen het onderwijs manipuleren, de cultuursector en het middenveld droogleggen, de VRT kortwieken, homo’s en kleurlingen ambeteren… Dat kun je niet laten gebeuren. Het mensbeeld van extreemrechts zit fout: ze geven hun traditionele waarden voorrang op onze vrijheden. Ik zag onlangs een fantastische cartoon waarin twee ayatollahs zeiden: ‘Vlaams Belang is vrouwonvriendelijk en tegen homo’s, de omvolking werkt goed!’ (lacht) Die partij verdedigt hetzelfde als moslimfundamentalisten: ‘Wij erkennen u niet zoals ge zijt, we zeggen wat ge moet zijn.’ Als je dat voor jezelf wilt, kun je bij een kloosterorde gaan. Maar je moet anderen de vrijheid geven om te zijn wie ze zijn.»