Professor Mariana Mazzucato: ‘Consultancybedrijven als McKinsey hebben geen expertise in de domeinen waarvoor ze advies verlenen’
InterviewEconome Mariana Mazzucato
Volgens Mariana Mazzucato weten consultancybedrijven en bedrijven die worden ingehuurd veel minder dan ze beweren, kosten ze meer dan ze laten uitschijnen en beletten ze de overheid om op lange termijn eigen competenties te ontwikkelen.noneBeeld ISABELLA DE MADDALENA / NYT
Econome Mariana Mazzucato verwierf wereldfaam met haar alternatieven voor het kapitalisme en strijd tegen te strenge bezuinigingen. In haar nieuw boek The Big Con richt ze nu het vizier op de consultancybedrijven die voor veel geld overheden adviseren.
De theorie is simpel. Wanneer organisaties met uitdagingen geconfronteerd worden, halen ze er dynamische outsiders bij met een hoog IQ die uitpakken met gespecialiseerde skills en nieuwe ideeën. Ze mogen dan duur zijn, lang blijven ze niet en de efficiëntiewinst die ze voorstellen brengt meer op dan hun kostprijs. Niemand werd ooit ontslagen omdat hij McKinsey had ingehuurd.
Lange tijd was de realiteit complexer. Wat weten deze buitenstaanders, strategieconsultants, eigenlijk? Critici beweren dat hun ideeën vaak de ideeën zijn waar hun opdrachtgever al eerder achter was gekomen. En er zijn ook de desastreuze adviezen zoals McKinseys advies dat opiaten promootte (Mc Kinsey hielp de verkoopcijfers van een verslavend opiaat van een Amerikaans farmabedrijf boosten, red.). En toch is het alsof consultants, die schijnbaar waren ingehuurd voor korte projecten, nooit vertrekken.
Mocht Mariana Mazzucato de controverse schuwen, dan had ze zich buiten dit debat gehouden. Maar Mazzucato, een 54-jarige econome aan University College in Londen en een snelle prater, zoekt het intellectuele debat op.
Het voorbije decennium voerde ze een soms eenzame strijd om de reputatie van de staat als economische motor in ere te herstellen. In haar nieuwe boek, The Big Con, dat ze samen schreef met econome Rosie Collington, argumenteert ze dat consultancybedrijven overheden net belemmeren om zelf de rol van economische motor te spelen. In haar kantoor, met een Diet Coke in de hand, vertelt ze: “Voor mij waren de brexitvoorbereidingen de grote wake-upcall. De consultants waren er alomtegenwoordig.” In 2019 en 2020 gaf de Britse regering bijna één miljard pond uit aan strategie- en andere consultants, tot grote wanhoop van enkele parlementsleden. Mazzucato en Collington breiden hun kritiek ook uit naar de ‘Big Four’, de accountancybedrijven zoals Deloitte, en naar de outsourcers, die eigenlijk grote stukken van de kerntaken van de staat uitvoeren.
De titel van het boek, The Big Con, doelt niet op een misdaad, wél op misbruik van vertrouwen. Volgens Mazzucato weten consultancybedrijven en bedrijven die worden ingehuurd veel minder dan ze beweren, kosten ze meer dan ze laten uitschijnen en beletten ze de overheid om op lange termijn eigen competenties te ontwikkelen. “We zijn niet tegen consultants. Maar er is een probleem wanneer dit soort bedrijven de overheid geen incentive biedt om onafhankelijk op eigen benen te gaan staan. Een therapeut die een cliënt voor eeuwig en altijd in therapie houdt is duidelijk geen goede therapeut.” Consultants zijn ook niet ‘neutraal’ over de rol van de staat, zo betoogt Mazzucato, en ze verwijst daarbij naar hun werk in de privésector. Na 2008 gingen ze een afslankingskuur voor de staat promoten.
Aan weerskanten van de Atlantische Oceaan krijgen verdedigers van overheidsoptreden zoals Mazzucato meer bijval. Maar ze maakt zich zorgen dat er nog steeds onvoldoende bereidheid is om in de bureaucratie zelf te investeren. “De staat is terug, als je naar de cijfers kijkt.” De Europese Unie heeft een herstelplan van 2.000 miljard euro. Mazzucato wordt wanhopig als in Italië zelfs onder ‘een groot leider’ als Mario Draghi het plan voor de toewijzing van EU-fondsen werd opgemaakt onder leiding van McKinsey. De VS gaven 5.000 miljard dollar uit aan covidhulp. “Het is verspild geld als we niet weten hoe we dat moeten beheren.”
Wanhopige politici
Mazzucato werd geboren in Italië, groeide op in de VS en leefde 22 jaar lang in het Verenigd Koninkrijk. Ze heeft charisma en is mediageniek. Voor we elkaar ontmoeten, krijg ik een e-mail met de instructie haar een professor te noemen, niet een econoom. Ik neem aan dat dit een frivoliteit omwille van status is, maar ze lacht het weg en noemt het een principiële houding: “Ik ben er trots op dat ik een academica ben.”
Mazzucato zet zich af tegen de bezuinigingspolitiek na de financiële crisis en de theorie dat de privésector het beter weet. “De jongste vijftig jaar hebben de economische theorie van de Chicago School, het New Public Management (gebruik van managementmodellen uit de privésector in de overheid, red.) en de Publiekekeuzetheorie (Public Choice Theory, gebruik van economische instrumenten in het politieke domein, red.) tot op zekere hoogte ons geloof aangetast in wat de overheid kan doen.” De overheid was er “in het beste geval om marktfalen op te vangen”.
Haar boek The Entrepreneurial State uit 2013 legt haarfijn uit hoe overheden historisch gezien een veel grotere rol speelden bij het ontstaan van technologieën zoals het internet of de elektrische auto. Hoewel ze zichzelf centrumlinks positioneert, hebben haar ideeën zowel bij links als bij rechts gehoor gevonden. Mazzucato werkte samen met de eerste minister van Schotland, Nicola Sturgeon, om de Scottish National Investment Bank op te zetten. Ze ging dit jaar niet naar Davos, omdat ze naar Barbados moest vliegen om er de eerste minister Mia Mottley bij te staan en ook nog eens moest jongleren om samen met haar man kinderopvang te regelen. Ze heeft vier kinderen met Carlo Cresto-Dina, een ‘artsy-fartsy’ filmproducent, wiens jongste (kort)film, Le pupille, genomineerd is voor een Oscar.
Om het risico van consultants te benadrukken, het thema waar ze zich nu op toespitst, verwijst Mazzucato naar het Apollo-ruimteprogramma. De inkoopdirecteur van de NASA waarschuwde er al in de jaren zestig voor dat het agentschap dreigde “gekaapt te worden door ‘brochuremanschap’”. De jongste tijd is ook covid een goudmijn geweest voor consultants: het Verenigd Koninkrijk betaalde Deloitte een miljoen pond per dag voor zijn werk op het vlak van testen en contacttracing.
In 2020 deed Theodore Agnew, toenmalige minister in de Britse regering, zijn beklag dat de afhankelijkheid van consultancybedrijven “de ambtenarij infantiliseert door onze knapste koppen de kansen te ontnemen om te werken aan de meest uitdagende, boeiende en voldoening gevende kwesties”. Maar de oplossing die hij voorstelde, een intern consultancybedrijf binnen de overheid, is nu overboord gegooid, omdat het moeilijk kon optornen tegen het brede aanbod van externe consultants. Mazzucato noemt het een ‘tragische’ stap.
De moeilijkheid met de kritiek op consultants, merk ik op, is dat bezwarend bewijsmateriaal vluchtig is. Het werk van consultancybedrijven is vaak ondoorzichtig en wordt opgenomen in bredere processen. Franse parlementsleden leverden kritiek op McKinsey voor zijn rol in de trage uitrol van de vaccinatiecampagne. Maar hoe weten we dat het niet nog erger zou zijn geweest zonder het bedrijf? “Dit zijn privébedrijven, de McKinseys en de Deloittes, die geen expertise hebben in de domeinen waarvoor ze advies verlenen.”
The Big Con handelt over HealthCare.gov, Barack Obama’s stuntelige portaalsite voor de gezondheidszorg, waarbij 55 onderaannemers waren betrokken. Een officieel rapport gaf een federaal agentschap de schuld omdat het er niet in slaagde toezicht te houden op de onderaannemers. Mazzucato argumenteert dat door de complexiteit van het onderaannemerschap op zichzelf al iedereen de handdoek in de ring zou gooien. Maar is dit debat in staat om anekdotes over incompetente consultants en incompetente ambtenaren te overstijgen?
Het is ook plausibel dat de voorstellen van consultancybedrijven om CO2-neutraliteit in bedrijven te creëren vooral gestuurd worden door commerciële contracten, al is dat moeilijk te bewijzen. Mazzucato zegt dat ze meer openheid wil over de belangen van de consultancybedrijven. Ze wil dat uitbesteding aan onderaannemers niet langer de ‘standaardoplossing’ wordt en dat overheden waar mogelijk te rade gaan bij openbare onderzoeksinstellingen.
Haar eigen afdeling aan het University College doet nochtans ook consultancywerk: “Het belangrijkste verschil is dat ons doel erin bestaat om de overheidsinstantie onafhankelijk te doen functioneren… Dat tweede contract hoeven we niet.” De vragen blijven binnenkomen: “Gisteren nog nam de vicepremier van Spanje contact met ons op omdat ook zij nu hun schandaal hebben met consultancybedrijven”, vermeldt ze terloops. Je begrijpt waarom haar vlotte manier van praten en het vertrouwen dat ze uitstraalt, wanhopige politici aanspreekt.
Privé versus overheid
Hoe denkt Mazzucato over Keir Starmers visie op de staat? In een toespraak vorige maand had de Britse Labour-leider het over investeren in ‘nationale missies’ en sprak hij haar taal. Maar hij zei ook dat hij “zich meer op zijn gemak zou voelen als er expertise uit de privésector en de overheid werd ingebracht”.
“Dat is een probleem”, meent ze. Het gaat er hem niet om zich geruster te voelen over de balans tussen overheid en privé, maar om de vraag “Hoe word je ambitieus?”
“Ik raad Labour aan niet in de val te trappen van privé versus overheid en als ze over de overheid spreken dat ook niet steevast te laten vergezeld gaan van een waarschuwing… Starmer moet het verhaal krachtiger maken over wat overheid en privé samen kunnen doen.”
De Groene New Deal van de Europese Unie kan bijvoorbeeld niet worden uitgevoerd “met oude instrumenten”. Een kosten-batenanalyse van de maanlandingen zou de bemanning aan de grond hebben gehouden, zegt ze. “Als we de hedendaagse criteria hadden toegepast, dan waren de pogingen niet verantwoord geweest.” De Apollo-vluchten hebben hun bijdrage geleverd aan de ontwikkeling van cameratelefoons en babyvoeding.
Overheden moeten leren hoe ze goede waarde kunnen creëren voor hun investeringen. De Chips Act in de VS bijvoorbeeld zou meer voorwaarden moeten koppelen aan zijn leningen en subsidies: “Weggeven is overheidsfondsen slecht gebruiken.” Mazzucato verwijst naar Duitsland, waar aan staatsbankleningen aan staalbedrijven voorwaarden waren verbonden voor het verlagen van inputs van materialen. Maar op welke manier dat moest gebeuren, dat moesten de bedrijven zelf uitvissen. Ze juicht ook de Franse regering toe die de covidsteun aan Air France en Renault afhankelijk heeft gemaakt van de CO2-uitstoot, terwijl de Bank of England EasyJet gewoon een lening van 600 miljoen pond toestopte.
De overheidsadministratie kan niet het salaris of de opleiding aanbieden van de privé-consultancybedrijven. “Maar als ze wat meer verantwoordelijkheid nam en een beetje beter betaalde, zou ze de slimste afgestudeerden aantrekken. Je kunt eigenlijk een creatieve en dynamische ambtenarij uitbouwen”, zegt Mazzucato. “Maar we maken het doelbewust interessanter om bij de Googles, de Goldman Sachses en de McKinseys te werken. Hoe revitaliseer je de ambtenarij? Niet door zoals (voormalig adviseur van de Britse regering, red.) Dominic Cummings te beweren dat we ‘nerds’ nodig hebben in de regering. Wel door het takenpakket van de overheid te veranderen. We moeten het echt cool maken.”
Ik vraag me af of het scepticisme van de kiezers over een sterkere overheid niet zal blijven bestaan, omdat ze vrezen dat er deer geen geld voor is. Mazzucato schiet terug: “Geld verschijnt uit het niets als het om oorlogen gaat. Heeft ooit iemand gezegd dat we niet naar Afghanistan kunnen, dat we niet naar de Tweede Wereldoorlog kunnen trekken of niet naar Oekraïne kunnen omdat er geen geld is? Als we om iets geven, dan creëren we geld, vooral in landen met een eigen munt.”
Even is ze buiten adem. Dan neemt ze gas terug en probeert een zo breed mogelijk publiek aan te spreken: “Het gaat hier niet over een grote of een kleine overheid. Het gaat over de manier waarop.”
Mariana Mazzucato
* Italiaans-Amerikaanse econoom
* geboren op 16 juni 1968 in Rome
* sinds 2017 hoogleraar Economics of Innovation and Public Value aan het University College London. Is daar ook oprichter en directeur van het Institute for Innovation and Public Purpose
* verdiepte zich in auto-, farmaceutische en computerindustrie en biotechnologie
* schreef onder meer De ondernemende staat, De waarde van alles en Moonshot