Jonathan Holslag: ‘Als één speler de voorbije decennia irrationeel handelde, dan is het Europa’
Jonathan Holslag doceert aan de Vrije Universiteit Brussel. Hij is de auteur van Van muur tot muur: de wereldpolitiek sinds 1989.
Nu Rusland de aanval tegen Oekraïne heeft ingezet, klinkt het in Europa dat Vladimir Poetin irrationeel handelt, dat dit soort van landjepik geen plaats heeft in de 21ste eeuw en dat het gedoemd is te mislukken. Maar als één speler de voorbije decennia irrationeel handelde, dan is het Europa. Door president Poetin nu weg te zetten als een relict van een ander tijdperk sluiten we de ogen voor het feit dat ons nog meer akelige confrontaties te wachten staan.
Machtspolitiek staat zelden los van emotie en schommelt heel vaak tussen argwaan en grootheidswaan. In Rusland is de imperiale hang naar grootsheid en een eigen invloedssfeer nooit helemaal verdwenen. Het visioen om Oekraïne terug te pakken bestaat al sinds de jaren negentig en werd versterkt door decennia van spanning met het Westen. Door de inkomsten uit de energiesector, de zwakke opstelling van Europa en de Amerikaanse verschuiving naar het Verre Oosten ruikt president Poetin nu zijn kans om naar dat visioen te handelen. De drijfveren zijn een stuk emotioneel, maar de beslissing Oekraïne aan te vallen berust deels op een rationele inschatting van kosten en baten, troeven en beperkingen.
Rusland is niet het enige land met zo’n opstelling. China versterkt al jarenlang de controle over betwiste gebieden: de Zuid-Chinese Zee, aan de grens met India, ten aanzien van Taiwan, enzovoort. China wil net als Rusland een bufferzone om rivalen op afstand te houden én opnieuw een grootmacht worden. In een land waar het nationalistische vuur permanent wordt aangestookt, is het herstel van het moederland een erezaak. Reken maar dat Peking nauwgezet toekijkt hoe Rusland de verstedelijkte gebieden in Oekraïne probeert te verschalken. Die lessen zouden later in Taiwan van pas kunnen komen.
Russische president Vladimir Poetin en zijn Chinese collega Xi Jinping, in november 2019 in Brasilia, Brazilië op een BRICS-top. ‘We wisten zeer goed dat de diplomatieke dialogen met Rusland, China en andere landen weinig of geen invloed hadden op hun verzuchtingen’, vindt Holslag.Beeld Getty Images
Er zijn in de wereld tientallen conflicten over grenzen en over land. Ondanks de uitbreidende handel en ondanks internationale arbitrage, worden die nog steeds vaak met militaire middelen uitgevochten. Turkije probeert zijn zogenoemde blauwe moederland uit te breiden en bouwt daartoe zijn marine uit. Israël gebruikt militaire macht om gebieden als de Golan-hoogte te controleren. Egypte gebruikt militaire intimidatie om de waterbevoorrading van over de grens veilig te stellen. Denk aan Japan en Zuid-Korea, die vaak schermutselingen riskeren om enkele onbewoonde rotsen in de zee.
Waarschuwingssignalen
De wildernis in dat opzicht is nooit verdwenen. Europa wilde de wildernis vooral niet zien. Het is op een bijzonder riskante wijze zijn eigen integratieproces als maatstaf van de wereldpolitiek gaan hanteren, zijn eigen idealen gaan verwarren met de realiteit. Nochtans waren de waarschuwingssignalen lang geleden zichtbaar. We wisten zeer goed dat de diplomatieke dialogen met Rusland, China en andere landen weinig of geen invloed hadden op hun verzuchtingen, dat ondanks intense economische samenwerking Peking en Moskou hun legers tot de tanden bleven bewapenen en hun positie in en rondom betwist gebied versterkten.
We wisten dat de wildernis opnieuw oprukte aan de randen van het Europese project, maar de prioriteit van onze leiders was vooral om de pret in dit luilekkerland niet te bederven. En dus bleven we Russische olie en gas invoeren, ondanks de inlijving van de Krim en het neerknallen van vlucht MH-17. En dus blijven we onze eigen sancties ook vandaag deels neutraliseren door olie en gas van Rusland te kopen. Er is immers geen alternatief, klinkt het. We hebben de Russische beer twintig jaar lang krachtvoer gegeven en staan nu beteuterd te kijken dat we hem niet meer de baas kunnen. President Poetin heeft met zijn inval een risico genomen, maar wij hebben met ons halfslachtig beleid van de voorbije decennia een veel groter risico genomen.
En er zullen nieuwe crisissen volgen. In Afrika zal, weliswaar op kleine schaal, hard gevochten worden om vruchtbaar land en water. Zuid-Azië is een groot mijnenveld van grens- en waterconflicten. Maar de grote brandhaard blijft Oost-Azië, waar China alles in gereedheid brengt om Amerika weg te duwen en Taiwan in te lijven. En net zoals we de Russische beer krachtvoer gaven, blijven we ook de Chinezen door onevenwichtige handel sterk maken. De Europese consumptiemachine mag immers niet sputteren. Kunnen we binnen enkele jaren nog eens een invasie ‘sterk veroordelen’.
Onze sancties en veroordelingen zijn niet meer dan een rookgordijn dat onze leiders optrekken om ons eigen opportunistisch gedrag te verdoezelen. Het beleid van de huidige elite maakt Europa al jarenlang zwakker en concurrenten sterker. Het geeft macht aan landen waarvan je weet dat ze die macht vroeg of laat tegen ons zullen gebruiken. Daardoor bouwen we mee onze eigen afgang en dat is pas irrationeel gedrag: trage geopolitieke zelfvernietiging.