VUB-onderzoeker maakt staat van Vlaamse journalistiek op: ‘Een duidelijke verschraling van het nieuwsaanbod’
14 september 2021, 17:15
Jonathan Hendrickx kampeerde de voorbije jaren op een hele reeks nieuwsredacties om daar het reilen en zeilen te documenteren. Dat leverde naast een doctoraatstitel ook een boek op waarin hij de staat van de journalistiek in Vlaanderen opmaakt. ‘Het is voor de VRT heel moeilijk om goed te doen.’Voor een boek over journalistiek moet je zelf het veld in, vond VUB-onderzoeker Jonathan Hendrickx. En dus ging hij voor het overzichtswerk Media en journalistiek in Vlaanderen niet alleen op de koffie bij een rist hoofdredacteurs. Hij was ook vlieg op de muur bij redactievergaderingen en keek over de schouders van journalisten mee. Wat hij zag, stemt hem hoopvol. “We hebben in Vlaanderen een sterk medialandschap. Met veel verschillende nieuwsmedia die vertrouwd worden door heel veel Vlamingen. Daar zit al een groot verschil met bijvoorbeeld Wallonië, waar dat vertrouwen veel lager ligt.”
Ook qua cijfers doen onze media het goed, zegt Hendrickx. “De massamedia, die tegenwoordig om allerlei redenen onder vuur liggen, worden nog steeds heel vaak geconsumeerd. De kijkcijfers van onze journaals, zowel op VTM als VRT, liggen heel hoog.”
Hallo, diversiteit?
Wat niet betekent dat het alleen rozengeur en maneschijn is. Integendeel zelfs. Hendrickx zag wel degelijk zaken die hem zorgen baren. Een schrijnend gebrek aan diversiteit op de redactievloer bijvoorbeeld. “De mainstreammedia blijven in grote mate witte bastions. Er worden wel inspanningen gedaan om daar iets aan te veranderen, maar het blijft toch vaak beperkt tot windowdressing. Dan worden er twee mensen van kleur op de vloer gedropt en is de kous af. Maar daarmee kom je er niet. Ook de hogere echelons moeten diverser. Zolang daar een muur van witte vijftigers blijft staan, zullen die ‘diverse’ journalisten het moeilijk hebben om hun verhalen verkocht te krijgen.”
“Je kan natuurlijk argumenteren dat de doelgroep van de meeste nieuwsmedia net die witte vijftigers zijn. En dat het dus logisch is dat je vooral onderwerpen die hen interesseren onder de aandacht brengt. Maar media die op die manier denken zijn onherroepelijk op weg naar de uitgang. Hun lezerspubliek zal – letterlijk – uitsterven, waarna ook zij ophouden te bestaan.
“Voor wie wel wil overleven is het organisch integreren van mensen uit minderheidsgroepen de enige optie. Gebeurt dat niet, dan bestaat het gevaar dat die mensen de hoop opgeven om ooit in de mainstreammedia te werken en hun eigen ding te doen, via één van de vele digitale kanalen die ze tegenwoordig ter beschikking hebben. Het ergste wat er kan gebeuren is dat we afstevenen op een Amerikaans scenario, waar het nieuwsgebruik steeds meer is gesegregeerd op basis van kleur. Op die manier dreigen de verschillende groepen in de samenleving elke voeling met elkaar verliezen.”
Concentratiegolven
Ook een aandachtspunt is de doorgedreven concentratie op de mediamarkt en de gevolgen daarvan voor het nieuwsaanbod. “We hebben de voorbije jaren verschillende concentratiegolven gezien. Die hebben er bijvoorbeeld toe geleid dat we in Vlaanderen met Mediahuis en DPG Media maar twee grote krantengroepen meer over hebben. Die concentratiebewegingen waren noodzakelijk, want zonder fusies en overnames hadden we nu geen zeven krantentitels meer.
“Maar als je ziet dat bij Mediahuis een bepaald artikel in vier verschillende titels wordt gepubliceerd, dan is dat een duidelijke verschraling van het nieuwsaanbod. Of neem De Morgen, waarin artikels uit Het Laatste Nieuws en de Nederlandse kranten van DPG Media opduiken. Dat is wel iets om in de gaten te houden.”
DPG Media in Antwerpen.Beeld BELGA
Net daarom pleit Hendrickx ervoor om dat soort fusies niet alleen door een economische bril te bekijken. “Er moet ook gekeken worden naar de gevolgen van zo’n fusie voor de consument. Wat zal het effect zijn op de nieuwsgaring? Ook dat is essentieel.” Zeker omdat we wat fusies betreft nog niet aan het einde van het verhaal zijn, zegt Hendrickx. “Als je ziet dat zowel in Frankrijk als Nederland de belangrijkste commerciële zenders fuseren, dan ligt het voor de hand dat op een piepkleine markt als de onze dat ook zal gebeuren. Het is, denk ik, een kwestie van tijd voor de VTM-zenders en de Play-zenders samensmelten.”
Gemiste kans
De rol van de openbare omroep is nog zo’n terugkerend discussiepunt in het Vlaamse medialandschap. “Het is voor de VRT heel moeilijk om goed te doen”, zegt Hendrickx. “Ofwel doen ze het te goed en wordt hun dominantie en verstoring van de markt verweten. Ofwel halen ze minder goede cijfers en wordt hun bestaansreden in vraag gesteld.” Nochtans blijkt uit onderzoek dat een sterke openbare omroep eerder een zegen dan een vloek is voor de commerciële nieuwsmedia, weet Hendrickx.
“Wat niet betekent dat je geen vragen kunt stellen bij sommige dingen die de openbare omroep doet. Nu de openbare omroep meer inkomsten uit de markt mag halen, sluipt aan de Reyerslaan ook steeds nadrukkelijker commercieel gedachtegoed binnen. De vraag is hoe ver je die commercialisering wil drijven.”
In die zin vindt Hendrickx de nieuwe beheersovereenkomst, die bepaalt wat de VRT de komende vijf jaar wel en niet mag doen, een gemiste kans. “Het was de perfecte aanleiding geweest voor een groot debat onder de noemer: wat willen we van de openbare omroep? Die vraag wordt nu met het ‘Jouw VRT’-project wel gesteld, maar voor de huidige beheersovereenkomst is dat helaas te laat.”
Jonathan Hendrickx, Media en journalistiek in Vlaanderen, uitgegeven bij ASP
Wim De Vilder in het VRT-journaal. Een sterke openbare omroep is eerder een zegen dan een vloek voor de commerciële nieuwsmedia, weet onderzoeker Jonathan Hendrickx.Beeld VRT