VRT als identiteitsmachine
Robrecht Vanderbeeken
Volgens de beheersovereenkomst van de VRT moeten we twijfelen aan de onpartijdigheid van de zender. Vlaams Belang vraagt al lang controle. Door een monitoring op te leggen, laat nu ook de regering uitschijnen dat de VRT niet neutraal zou zijn. Nochtans vereist het mediadecreet de onpartijdigheid van alle Vlaamse media al. Het akkoord stelt ook dat er meer diversiteit nodig is, want ‘elke mening telt’. Een truc van rechts-populisten die de diversiteit in onze samenleving hekelen en dit thema kapen als breekpunt om een rechtser discours aandacht te geven. Het resultaat van deze controle? In naam van de neutraliteit moet de VRT politiek gaan sturen.Volgens Frederik Delaplace, de nieuwe ceo van de VRT, moet je in die opgelegde monitoring geen kooi, maar een kans zien om onpartijdigheid te bewijzen. Maar de suggestie dat er een probleem is, schaadt het imago, intimideert en stimuleert zelfcensuur. Zo’n monitoring is methodologisch onuitvoerbaar. Je kunt het aantal politici turven, maar hoe bepaal je of de andere gasten links of rechts zijn? Een vergelijkende studie met de private zender VTM dan maar? Logischer is dan een benchmark met de RTBF. Daar rept de regering niet over. Omdat de Franstalige collega’s uiterst rechts zo veel mogelijk weren?
Vlaamse pols
Meer rechtse stemmen brengen meer conservatief-nationalistische vertogen mee. Toch wil de Vlaamse regering garanties dat de VRT zelf ook omschakelt van een publieke naar een nationale omroep. Van de gedroomde Vlaamse natie, dan. De verstikkende nadruk op de identitaire agenda in het akkoord staat haaks op die ene verdwaalde zin dat ‘de VRT haar opdracht in volle redactionele en operationele onafhankelijkheid realiseert’.
Je kunt het aantal politici turven, maar hoe bepaal je of de andere gasten links of rechts zijn?
De VRT is er voor iedereen, klonk het vroeger. Nu is die er exclusief voor ‘de Vlaming’. Wie dat is, blijft vaag. Daarom moet de omroep die Vlaamse identiteit gestalte geven. De VRT moet ons land niet meer verbinden, maar de Vlamingen onderling in harmonie brengen binnen een Vlaamse cultuur en identiteit. Bij de naamswijziging van BRTN naar VRT verwees ‘Vlaamse’ nog naar het Nederlandse taalgebied. Nu staat ‘Vlaamse’ voor de shift van gemeenschapsvorming naar natievorming. Het smalle financiële kader legt de zweep erop.
De VRT moet zich ‘heruitvinden’ om die maatschappelijke rol te spelen, klinkt het: ‘dicht bij Vlaanderen staan’, ‘met haar beide voeten in de Vlaamse samenleving’, haar aanbod er nog beter op afstemmen. Ze moet ‘de Vlaamse cultuur en creativiteit stimuleren’. Niet zozeer meer cultuur brengen, maar Vlaamse cultuur – zoals Vlaamse fictie, in een actief op te zoeken samenwerking met het commerciële entertainment. De VRT moet als ‘Vlaams cultuurhuis’ de Vlaamse cultuur versterken én daar zelf een sterkhouder van zijn.
De nieuwe missie: ‘de Vlaming informeren, inspireren en verbinden’ en vanuit ‘gedeelde waarden en via Vlaamse verhalen’ bijdragen aan ‘een Vlaanderen waarin iedereen zich erkent’. In Vlaamse content investeren, de Vlaamse markt beschermen tegen het internationale aanbod en ‘letterlijk tussen de Vlamingen staan’. ‘Samenlevingsversterkend werken’ door aandacht te hebben voor ‘de hartslag van Vlaanderen’. Die pols moet ze ‘voelen en voeden’. Vlaams talent stimuleren, een keuze brengen uit de Vlaamse culturele agenda en ‘jaarlijks ten minste tien gebeurtenissen over de Vlaamse identiteit’. De opgelegde rol van identiteitsmachine is totaal.
Als een leeuw in een kooi
Die rol is paradoxaal: de VRT moet de Vlaamse identiteit uitdragen, maar omdat niet duidelijk is wat dat is, moet ze die mythologie zelf vormgeven. Ziedaar de bekeringsijver van Vlaams-nationalistische politici: zij willen bepalen wat de identiteit is van de inwoners in onze regio en daarvoor onze omroep misbruiken. Wij zouden zelf niet weten wie wij als sociale en culturele wezens zijn.
De bemoeizucht en betutteling van bovenuit, die voelen als betast worden. Wie de separatistische droom niet deelt, krijgt door een politieke minderheid een tekort aangepraat. Want dan zou je wat ons eigen is loochenen, besmet door zelfafwijzing en identiteitsschaamte. Die verwijtcultuur verhindert net een complexloze, constructieve beleving van onze diverse, open Vlaamse identiteit.
Het probleem van het Vlaams-nationalisme? Rechts-populisten zoeken een verloren paradijs. Zij kampen met een identiteitscrisis en willen anderen de schuld geven. Zo wordt de Vlaamse identiteit als maakbaar frame een machtsinstrument van een elite die wil beslissen wie erbij hoort. Om ‘de Vlaming’ te onderwerpen aan zijn homogene lotsgemeenschap, inclusief de ongelijkheid en de hiërarchische ordening die ze in zich draagt.
Sommige inheemse stammen gebruiken totemdieren om zich te vereenzelvigen met de deugden van dat dier. De heraldische Vlaamse Leeuw symboliseert de trotse, klauwende kracht van dat Afrikaanse dier. Maar hoe kun je trots zijn op een publieke omroep met een afgeknepen autonomie, omringd door bewakers, als een leeuw in een kooi?