Interview met Marc Van Ranst: “De mensen zien professor voor een naam staan en geloven wat die zegt al is het de grootste onzin”
Hoe interpreteert u de recentste cijfers?
“We zien een opflakkering. De meeste virologen en epidemiologen leven in die dagelijkse cijfers. Als wij zien dat die cijfers zich misdragen, dan weten we dat we in een andere fase zijn terechtgekomen. We hebben dat al een paar keer gezien. Eerst met de lockdown. Er was een steile stijging. Je neemt maatregelen en dan weet je dat je daar tien tot veertien dagen later de resultaten van zal zien. En inderdaad, de cijfers zijn gestabiliseerd en hebben daarna een langzame daling ingezet. Dat ging goed tot de bubbel van 15 werd ingevoerd, dik tegen de goesting van de experten. Twaalf dagen later ging het terug omhoog. Eenmaal het omhoog begint te gaan, weet je dat dit niet vanzelf goed komt.”
Dat was in juli en augustus.
“We hebben toen heel hard geduwd voor die bubbel van vijf. En voilà, twaalf dagen later ging het naar beneden. Maar dan gebeurde er iets heel speciaal. Het was een samenloop van omstandigheden waarbij mensen terugkeerden uit het buitenland na hun vakantie. Maar tegelijk werd het draagvlak voor de maatregelen weggehaald. Dat gaat al vanzelf. De mensen worden dat beu. Maar wanneer sommigen inspelen op dat sentiment om dan te zeggen: we gaan versoepelen. En als sommigen dan nog een stap verder gaan door al die experten idioten te noemen die er niets van snappen. Wanneer dan ook nog eens – en dat is dan meer mijn persoonlijk probleem – een figuur als Rudi De Kerpel een rechtszaak begint, dan kom je in een negatieve spiraal terecht waarin mensen denken: misschien hebben die experten toch geen gelijk en weten die ook niet wat ze aan het doen zijn. Wij zijn die maatregelen beu en die Lieven Annemans zegt toch ook dat het beter is om die maatregelen af te schaffen en dat er geen tweede golf is. Dan willen veel mensen dat natuurlijk heel graag geloven. En baf, twaalf dagen later gaan die cijfers opnieuw omhoog.”
In de zomermaanden ging het nog om lokale uitbraken.
“Vlak nadat de bubbel van vijftien werd ingevoerd, zag je overal wel stijgingen, maar in Antwerpen waren die heel sterk. Dan zijn de juiste maatregelen genomen om die naar beneden te krijgen. Wat je nu ziet is een overstroming zoals in Florida. Die komt niet uit de zee. In Miami komt dat uit de grond. De gevallen zijn gezaaid. De cijfers zijn nooit laag genoeg gezakt. We zijn gestrand op 80. Dat betekent dat het nu overal gezaaid is en dan begint die epidemie omhoog te komen. Natuurlijk nog altijd het sterkst in stedelijke contexten zoals Antwerpen en nu vooral Brussel, in wijken waar mensen heel dicht op elkaar leven. Wijken waar mensen niet de luxe hebben om thuis te werken. We zien wel degelijk een tweede golf. Dat is nu heel duidelijk.”
Waar zitten de grootste problemen? Is dat het onderwijs, het uitgaansleven of op werkplekken?
“Om dat te weten heb je een goede contact tracing nodig en die is er onvoldoende. Exemplarisch vinden we wel eens één café waar een uitbraak was. In sommige scholen is dat nog het makkelijkste. De opening van de scholen leidt duidelijk tot een verhoging, maar dan vooral door wat er na de scholen gebeurt. Het zijn de feestjes, de informele samenkomsten die er voor zorgen dat het virus tractie krijgt. Ik snap natuurlijk dat mensen zich willen amuseren. Maar het is één van de motoren van de epidemie.”
Dat zal niet makkelijker worden nu de studenten terugkeren.
“Nee, in welke kleur je je academiejaar begint maakt eigenlijk niet uit. Ik maak me nul zorgen over de aula’s. Die zijn groot en goed verlucht en studenten zitten niet te dicht bij elkaar. Ik maak me zorgen over het heen en weer reizen naar de campus en de universiteitssteden. En het nachtleven natuurlijk. Ik was er bij op 8 juni toen de cafés opengingen. Dat waren de bevrijdingsfeesten. De schrik was weg. Eigenlijk hadden we die hele zomer moeten kunnen doorkomen zonder al te veel gerommel. Had de overheid de fout niet gemaakt van die bubbel van 15, dan had dat gekund. Dat was een heel andere beleving geweest. Corona is al zes maanden hét onderwerp en meestal met slecht nieuws en dat is heel belastend. Hadden we een paar maanden gehad met echt lage cijfers dan had het najaar anders aangevoeld.”
Die stijging in juli en augustus heeft de experten wel parten gespeeld. Er moesten onpopulaire maatregelen genomen worden midden in de vakantie.
“Dat komt altijd ongelegen. Wanneer maatregelen werken krijg je ook de preventieparadox. Mensen zeggen dan: zie je wel, de maatregelen waren niet nodig want de cijfers dalen. Maar het feit is: de avondklok heeft gewerkt. Geen enkele van die maatregelen is op zich dé oplossing. Het is het geheel dat telt.”
Maar het heeft wel geen goed gedaan aan het draagvlak.
“Omdat er ook fouten zijn gemaakt. De bedoeling was bijvoorbeeld dat mondmaskers moesten gedragen worden op drukke plaatsen, op jaarmarkten en kermissen. Dan is de bal doorgespeeld aan de burgemeesters. Die kennen de drukke plaatsen in hun stad of dorp. Maar sommige burgemeesters – zeg maar de sterke mannen – legden daar nog een laag op. Plots werden mondmaskers verplicht op het hele grondgebied. Wij hebben dat onmiddellijk gesignaleerd aan Binnenlandse Zaken. Doe dat niet. Maar onze vraag om dat te harmoniseren werd nooit opgepikt. Dan volgen mensen niet meer, hé. Ik ben heel zeker dat iemand die om 23u de hond uitlaat op een verlaten veldwegje geen boete heeft gekregen.”
Die draagt daar nochtans geen mondmasker.
“Ik mag hopen van niet. Maar het feit dat mensen zich stout moeten voelen. Of het feit dat sommige mensen dat dan plichtsbewust of uit angst voor een boete toch doen. Dat maakt mensen ambetant. Dat mag je niet doen want dan neem je draagvlak weg. Wanneer mensen dan horen ‘we moeten leren leven met her virus’ en als anderen daar dan op springen door te zeggen: er is helemaal geen tweede golf, er is niets aan de hand, we testen gewoon meer. Tja.”
Ze zijn net na die maatregelen in augustus in het gat gesprongen.
“Ik weet uit ervaring dat een vakantieperiode zeer gevaarlijk is. Dat was tijdens de Mexicaanse griep ook zo. Tijdens de vakantie gebeuren er twee dingen. De experten zijn op vakantie en de journalisten zijn op vakantie. Dan krijg je de experten van de tweede laag en de journalisten van de tweede laag die samen gaan feest vieren. Vooral aan Franstalige kant was dat een groot probleem. In Vlaanderen hebben we afgesproken om niet allemaal tegelijk op vakantie te gaan.”
“Maar in Wallonië waren Emmanuel André, Yves Van Laethem en Marius Gilbert tegelijk weg. Wat gebeurt er dan: er wordt een nieuw blik experten opengetrokken à la Gala (diensthoofd van het Brusselse Saint-Lucziekenhuis, nvdr.). Daar kwam niets deftigs uit. Echt niet, hé. Maar er staat professor voor hun naam en de mensen geloven automatisch dat het waar is wat zij vertellen. Terwijl het de grootste onzin was. Daar kan je enkel heel kwaad over zijn. Wij hebben heel zorgvuldig een band opgebouwd met het publiek. Immunologen en virologen weten hoe fragiel dat is. Wanneer de overheid dan één van die mensen, die open brieven schrijft om er zich vervolgens van te distantiëren, prominent in het adviesorgaan opneemt en een heel aantal anderen er uit bonjourt – vaak diegenen die wat kritisch waren tegenover de overheid – dan kan je heel snel in heel grote problemen geraken.”
Geraken we nu in grote problemen?
“Ik kan daar niet teveel over fulmineren want anders zeggen mensen dat ik denk dat ik onmisbaar ben. Dat is niet zo. Maar men onderschat de fragiliteit van zo’n ecosysteem. Het enige dat we hebben om die epidemie te bestrijden zijn de mensen. Je hebt geen vaccin, geen antivirale middelen. Er is heel weinig dat we kunnen ondernemen, behalve de dingen die je mensen laat doen. Maar dan moeten ze wel mee zijn in het verhaal.”
Lieven Annemans ondertekende niet alleen die vier open brieven. Hij was plots ook overal aanwezig, in alle nieuwsuitzendingen en grote interviews in de kranten.
“Dat is normaal, hé. Alle anderen zijn kapot geïnterviewd. Ik heb de kranteninterviews niet geteld. De persdienst houdt de tv-interviews bij. Meer dan 440 sinds januari. Uiteraard geraken de mensen u beu. Uiteraard wil men dan iets nieuws horen, zeker als die iets anders zegt, zeker als die iets zegt wat mensen willen horen. Mensen snakken naar die boodschap. Dat die maskers af kunnen. Dat al die maatregelen de pot op kunnen. De hele bedrijfswereld wil dat graag horen. De werkgevers vinden zo’n man een genie, hé. Er is één klein detail: het is niet waar wat hij vertelt. Het virus is niet weg. Het virus is aan een opmars bezig. Er wordt meer getest, ja, maar dat staat niet in verhouding met de stijging die er is. Dat is moeilijker om uit te leggen dan ‘laten we alles afschaffen’. En de overheid deed er aan mee. Dat is niet slim.”
Waarom neemt de regering zo’n risico?
“Je zit met een overheid die met andere zaken bezig is, namelijk met een regeringsvorming. Alle kabinetten zaten al zonder volk. Het waren skeletkabinetten. Uiteindelijk hebben ze daar een mouw aangepast door ze vol te zetten met consultants. Dat waren de enige die ze konden krijgen op korte tijd. Dan is de verwarring ontstaan tussen consultants en experten. Men is zo gewoon geworden aan consulting. Die betaal je – veel – en die doen wat je zegt. En vooral, die houden hun mond. Dat is logisch. Waarom zouden ze dingen gaan uitleggen op tv of zich kritisch opstellen? Op een bepaald moment is het idee gerezen dat ook experten hun mond moeten houden. Dat zij ook een soort consultants zijn die je niet eens betaalt maar wel ongelooflijk veel van verwacht. Onder meer dat ze je nooit tegenspreken. Als de curve stijgt, zijn politici niet heel hard geneigd om dat op tv te komen vertellen. Daar waren de experten wel goed voor. Geen enkele expert heeft ooit naar VRT of VTM gebeld om in de studio te zitten. Politici doen dat elke dag. De zenders hebben heel vaak politici opgebeld om uitleg te geven bij de cijfers. Maar nee, het hoefde niet. Maar later zijn ze dan kwaad dat de virologen wel op tv komen.”
Hoe zou het in een ideale wereld verlopen?
“In een ideale wereld is er één persoon die verantwoordelijk is. Dat kan de minister van Gezondheid zijn. Als die zich daar liever niet aan verbrandt, dan kan dat een coronacommissaris zijn. Dat werkt ook. Voor de politicus is dat handig. Als alles goed verloopt, kan je dat als politicus claimen. Als het slecht gaat, kan je de commissaris de schuld geven. Het enorme voordeel is dat één commissariaat het overzicht houdt. In een normaal land is dat al complex. In een land met negen ministers van Volksgezondheid is dat noodzakelijk.”
Maar die commissaris is er niet gekomen.
“Nee, dat is een politieke keuze die gemaakt is. Daar heb ik zelfs geen oordeel over. Maar begin maar een crisis te beheersen met negen ministers die aan zet zijn. Waarvan zelfs de meest geharde politieke journalisten ze niet allemaal kunnen opsommen. Ik hoop dat die ministers elkaar zelf allemaal kennen. Maar natuurlijk kunnen zij nooit aan één zeel trekken. Op een bepaald moment komt het dan bij de experten op tafel.”
Dan kunnen ze de experten tegen elkaar uitspelen.
“Behalve een paar uitzonderingen komen wij fameus overeen.”
Nochtans klinkt het nu overal: als de experten er al niet uit geraken, wat moeten wij dan doen?
“Het hangt er natuurlijk vanaf wie je expert noemt. Als je Gala een expert noemt, dan komen we inderdaad niet overeen. Maar hij staat daar ook wel heel erg alleen.”
Enkele weken geleden kwamen alle experten bij elkaar voor een coronacongres in Brussel.
“Gala was daar ook aanwezig. Hij heeft een paar vragen gesteld. Maar in zo’n context is men minder dapper natuurlijk. Tegen een journalist die alles ijverig opschrijft kan je om het even wat zeggen. In aanwezigheid van collega’s is dat minder makkelijk. Dan krijg je een stevig weerwoord.”
Maar er is geen kampenoorlog tussen experten.
“Totaal niet. Je hebt Annemans, Gala, eventueel Bernard Rentier. That’s it. Ik zal Jeff Hoeyberghs daar maar niet bijzetten, zeker? Dat zou gemeen zijn. Echt gemeen.” (grijnst)
Laten we nog wat van die beweringen overlopen. Het virus is veranderd. Het is minder dodelijk.
“Wel, wij onderzoeken dat dagelijks. Wij hopen dat het verandert en op termijn zal het gebeuren. Maar dan spreken we over jaren en misschien zelfs decennia. De veranderingen zijn op dit moment zo klein, dat je daar weinig moet van verwachten. Wanneer dit virus bij oudere mensen komt, richt het nog altijd veel schade aan.”
Alleen jongere mensen besmet laten worden? Dat is zoals in een zwembad een zone afbakenen waar mensen pipi mogen doen in het water. Even gaat dat goed, maar uiteindelijk sijpelt dat door in het hele zwembad.
Nog één: het circuleert vooral bij jonge mensen. Die hebben daar minder last van en zo creëer je groepsimmuniteit.
“Ik begrijp die stelling. Twee kanttekeningen. Sommigen wijzen op de langdurige neveneffecten, ook bij jongere mensen. Die zijn er, maar die heb je bij andere infecties ook. Dus dat vind ik een minder sterk argument. Twee: dat is zoals in een zwembad een zone afbakenen waar mensen pipi mogen doen in het water. Even gaat dat goed, maar uiteindelijk sijpelt dat door in het hele zwembad. Hopen dat dat bij de jeugd blijft zonder dat het overslaat op andere leeftijdsgroepen is een illusie. Dat zien we hier gebeuren en dat zien we ook op andere plaatsen. Het gaat traag, maar dat is enkel de verdienste van oudere mensen die heel hard oppassen.”
U verwijst naar andere landen. Maar is dat niet net een van de problemen? Er worden voortdurend landen vergeleken die niet te vergelijken zijn. Zweden is bijvoorbeeld één van de landen met het hoogste aantal éénpersoonsgezinnen.
“Het is de eerste keer dat men van een epidemie een wereldkampioenschap maakt. Dat is de fout van dingen als Worldometer. Ik ben daar verslaafd aan, hé. Maar dan lijkt het wel alsof de landen die bovenaan staan de grote idioten zijn en die onderaan de grote helden. Er is voor een deel gewoon toeval. Ik heb les gegeven in Zweden. Dat is een totaal andere mentaliteit. Als de overheid daar een maatregel zelfs maar suggereert, dan doen alle inwoners daar direct enthousiast aan mee.”
In België is het net omgekeerd.
“Als je hier een maatregel hebt, is de eerste vraag: gaan ze het controleren. Indien niet: foert dan. Als het kan gecontroleerd worden, komt de tweede vraag: zijn er uitzonderingen. Dan drie: hoe kunnen we de maatregel belachelijk maken. Hoe kunnen we één uitzondering vinden die zo bizar is dat iedereen toch moet concluderen: je moet toch een ongelooflijke uil zijn om zo’n maatregel te verzinnen. In de media wordt dat mechanisme vanaf dag één in gang gezet. Eerst komt er een interview met een minister die de maatregel slecht uitlegt en helemaal verkracht. Waarbij alle experten achter de schermen uitroepen: maar allez, je was er daarnet bij toen we die maatregel genomen hebben. Vervolgens komt er een interview met de man in de straat die er niets van snapt. Onmiddellijk worden de poten weggezaagd onder het draagvlak. Daar kunnen we blijkbaar niet aan weerstaan.”
Als viroloog die geroepen wordt om een pandemie te bestrijden, kom je terecht in een maatschappij die is zoals ze is. Een samenleving met negen minister van Volksgezondheid, met commerciële labo’s, met extreemrechtse agitatoren.
“Dat weet je op voorhand en dat moet je aanvaarden. Een aantal van die dingen zijn perfect voorspelbaar. Vanaf het eerste interview wist ik dat de messen van de guillotine al geslepen werden.”
U bent nooit verrast geweest?
“Dat ik politiebescherming zou nodig hebben, had ik niet verwacht. Ik heb een dikke huid en kan tegen heel veel beledigingen. Maar ernstige bedreigingen zijn iets anders. Die rechtszaak van Rudi De Kerpel die voor N-VA in de raad van bestuur van de VRT zit, die kwam ook heel ongelegen. Ik kan niet gewoon zeggen dat ik mij daar niets van aantrek. Avonden ben ik bezig om die zaak voor te bereiden. Dat haat ik. Ook omdat dat nu precies de bedoeling is. Er is nul kans dat hij dat wint, maar hij heeft al gewonnen omdat hij mij bezig houdt. Dat is laakbaar tot en met. Het laagste van het laagste. En weet je wat zijn ultieme doel was met die rechtszaak? Jambon van de cover van Het Laatste Nieuws halen tijdens de Chovanec-affaire. De cover lag klaar in de namiddag met het nieuws dat Jambon gelogen had. Wat werd het na de interventie van De Kerpel bij Het Laatste Nieuws? Grote kop Van Ranst, zes ondernemers dagvaarden viroloog. Die andere ondernemers haken al snel af en alleen De Kerpel blijft over.”
Wat ook bestond in maart toen de eerste maatregelen genomen moesten worden: grote ongelijkheid. Blijf in uw kot, klinkt niet bij iedereen hetzelfde in de oren.
“Als je een tuin hebt en een paar extra kamers en er is overal internet, dan is de impact al bij al beperkt. In een klein appartementje in Sint-Joost-Ten-Node is dat totaal anders. Niet iedereen kan ook thuiswerken.”
Was u zich daar van bewust bij het opstellen van die maatregelen?
“Epidemieën veranderen samenlevingen, maar niet op twee dagen tijd. Je kan geen samenleving veranderen tijdens een epidemie. Dan moet je proberen om door ondersteunende maatregelen de scherpte er uit te krijgen en de gevolgen te verzachten.”
Vooral op het einde van de lockdown zagen we een grote activiteit bij lobbyisten. Maar er is geen lobby van de samenleving.
“Dat klopt. Een aantal sectoren hebben een lobbymachine. Wat mij elke keer verbaast is niet dat die bestaan, maar de vanzelfsprekendheid waarmee ze er van uit gaan dat er iets te regelen valt. Alsof het zeer abnormaal zou zijn als je nee zegt op hun eisen.”
Hebben we tijdens de voorbije maanden de sociale krachten in onze samenleving niet zien falen. Waarom hebben we niet vermeden dat de stranden geprivatiseerd werden of dat onbewoonde gebouwen onbenut bleven?
“Wat een shitstorm heb ik gekregen toen ik een opmerking durfde te maken over die privéstranden. Wow man, dan ben je plots de grootste communist.”
Er komen nog rampen op ons af. De klimaatcrisis zal overstromingen brengen en hittegolven. Er komen misschien nog pandemieën. We gaan die lobby van de samenleving nog nodig hebben.
“Laten we zeggen dat bijvoorbeeld de vakbonden vroeger meer aanwezig waren. Wanneer is een nieuwsbulletin nog eens begonnen met een stevig statement van een vakbondsvoorzitter? De scherpte is voor een groot stuk weg. Het had wat meer mogen zijn. In steden hadden we meer groen kunnen opendoen, meer speelstraten. We hadden huizenruil kunnen organiseren.”
U hebt twee stokpaardjes: virussen en extreemrechts. Twee fenomenen die even schadelijk zijn en vaak ook even dodelijk. Hier in deze pandemie vinden ze elkaar. Extreemrechts is heel actief in het protest tegen de maatregelen en in het verspreiden van samenzweringstheorieën.
“Dat was in 2009 ook al zo, maar sociale media waren toen nog niet zo ingeburgerd. Het verontrustende is dat zelfs de meest van de pot gerukte verhalen een publiek vinden. Gelijk welke vlag er wordt gehesen, er staan altijd mensen klaar om te salueren. In 2016 is er wel iets veranderd. De woordvoerster van Trump zei toen dat er alternatieve waarheden bestaan. Plots wordt het mogelijk om compleet te liegen en dat te verkopen als een andere waarheid. Het had waar kunnen zijn, zoals ze dat hier dan zeggen.”
Dat belooft want we zitten nog maanden met dat virus met mogelijk een heel moeilijke winter. Dat koor zal alleen maar luider worden.
“Dat gaat een orgelpunt bereiken tijdens de vaccinatiecampagne. Dan zullen ze all-out gaan. Ik ben daar mentaal op voorbereid.”
Woensdag is er een belangrijke veiligheidsraad. Wat moet er nu gebeuren?
“Een gefaseerd plan met vier of vijf fases. Gaande van groen tot quasi lockdown. Zodat mensen wat perspectief krijgen van wat er kan gebeuren, in de twee richtingen, goed of slecht. De bubbel van vijf moet vervangen worden. Die is verbrand. Op een bepaald moment moet je dat inzien. We zullen dat anders moeten noemen en verkopen. De eerste ideeën daarover waren te gek, maar ondertussen worden de puntjes op de i gezet. Het zal niet meer per gezin zijn, maar je zal ergens persoonlijk een budget krijgen. Dat zal helaas meer zijn dan de bubbel van vijf en dat effect zullen we zien in de cijfers.”
De mensen perspectief geven, maar tegelijk voorbereiden op een marathon.
“Als ze mij vragen hoelang het nog gaat duren dan antwoord ik: tot na de paasvakantie. Dan zal de griepgolf ook voorbij zijn. Dat is inderdaad nog heel lang.”
Je moet ingelogd zijn om een reactie te plaatsen.