Aan de beestenketting in een koeienstal: documenten en getuigen onthullen cultuur van geweld in het leger

✦Onderzoek van De MorgenMachtsmisbruik

Het loopt grondig fout in de kazerne van Marche-les-Dames, het trainingscentrum voor Belgische paracommando’s nabij Namen. Drie paracommando’s en een oudgediende getuigen aan De Morgen hoe rekruten er regelmatig mishandeld worden door hun eigen instructeurs. Het gaat van onverantwoorde opdrachten tot brutaal en zinloos geweld.

Elitesoldaat worden in het leger. Elke vier maanden verzamelt in de kazerne van Marche-les-Dames een groep jongeren met deze droom. Wat ze op voorhand weten, is dat ze de komende weken serieus op de proef gesteld zullen worden. Alleen de sterksten doorstaan de opeenvolging van militaire oefeningen. Niet eens de helft van hen zal de begeerde wijnrode of groene muts van de paracommando’s mogen opzetten.

Wat de nieuwkomers niet weten is dat ze, als ze pech hebben, tijdens hun opleiding in Marche-les-Dames mishandeld zullen worden door hun instructeurs – paracommando’s die vanuit hun eenheid tijdelijk uitgestuurd worden naar het gereputeerde trainingscentrum. Soms voor een week of een maand, soms voor een paar jaar.

Drie paracommando’s en een oud-paracommando willen niet meer zwijgen. Op basis van hun eigen ervaringen in de kazerne en officiële documenten zetten ze uiteen hoe rekruten in Marche-les-Dames regelmatig flagrant machtsmisbruik moeten ondergaan. En hoe de aanpak van de legerleiding niet volstaat om het probleem in de kiem te smoren. 

De vier spreken anoniem. Wie als militair uit de biecht klapt, krijgt vaak ellende met collega’s. Echte mannen, die klagen zogezegd niet. Het verhaal van de getuigen wordt ondersteund door onderzoek van De Morgen. De krant heeft de jarenlange opeenstapeling van incidenten ook aan de legerleiding voorgelegd. De krijgsmacht ontkent die niet.

Paracommando 1: “De manier waarop we omgaan met de rekruten in Marche-les-Dames, dat moet veranderen. Ik kan het niet meer aanzien hoe prima kandidaten geterroriseerd worden. Dat ‘hoort er niet bij’.” 

Paracommando 2: “De opleiding is beenhard en dat is nodig. Je wordt voorbereid op riskante opdrachten. Maar machtsmisbruik kan niet. Veel instructeurs doen hun best om rekruten correct op te leiden. Een aantal onbekwame gasten verpest het. Ze denken dat alles geoorloofd is met de rekruten. Omdat ze niet consequent bestraft worden, blijven er wantoestanden voorvallen.”

Maart 2015. 

Na een avond stappen in Namen keren drie instructeurs terug naar de kazerne. Ze besluiten om hun rekruten wakker te maken. Het licht gaat aan, de manschappen moeten in de houding naast hun bed staan. Wiens materiaal niet in orde is, moet zijn buikspieren opspannen en krijgt een slag in de maag.

Als een leidinggevende officier ’s anderendaags over het incident hoort, seint hij het gerecht in. Slagen uitdelen aan rekruten is verboden tijdens de opleiding. Rekruten worden wel getraind in close combat, maar dat gebeurt altijd door iemand die daar een speciaal brevet voor heeft, met handschoenen aan. Er zijn een scheidsrechter en een medicus bij.

Justitie biedt de drie instructeurs in 2017 een minnelijke schikking aan. Twee van hen betalen die niet op tijd. Ze moeten zich binnenkort voor de rechter verantwoorden. Zelf doen ze het incident af als een bagatel.

Juli 2016. 

Nabij Florennes, 40 kilometer ten zuiden van Marche-les-Dames, werken rekruten hun ‘countdown’ af. Dat is een meerdaagse oefening aan het eind van hun opleiding. 

In de namiddag voegen de instructeurs een ongeplande opdracht toe aan het programma. De rekruten worden vastgebonden met plastic straps en krijgen een kap over hun hoofd vooraleer ze neergezet worden in de koeienstal van een boerderij. De groep wordt er in twee verdeeld, de Nederlandstaligen en Franstaligen, met een hek tussen hen in.

In de Franstalige groep loopt het vervolgens uit de hand. De instructeurs beginnen hun rekruten urenlang uit te schelden en op het hoofd te slaan. Er worden ‘creatieve’ straffen uitgevaardigd. Iemand moet een zware beestenketting rond zijn nek dragen. Iemand anders krijgt een rol staaldraad op zijn rug geworpen. Nog iemand anders moet in zijn ondergoed op het hek hangen. Een van de instructeurs – een judoka – tilt een rekruut op en gooit hem plat op zijn buik neer.

Tijdens de opleiding tot paracommando kan deze oefening – een gesimuleerde gevangenschap – uitgevoerd worden. Maar dan gebeurt dit normaal op een speciale locatie, waar er camera’s en extra gespecialiseerde toezichthouders zijn. 

Paracommando 1: “Het probleem is dat de eenheden instructeurs moeten detacheren. En wie sturen ze? Niet hun beste krachten, maar de mannen die ze liever kwijt dan rijk zijn. Er is bovendien weinig scholing voorzien. Sommige instructeurs denken dat we nog in de jaren 80 zitten, toen de schifting hardhandig werd doorgevoerd.”

Paracommando 2: “Soms zie ik instructeurs met amper twee jaar ervaring. Die doen zomaar iets.”

Als de avond valt in Florennes, worden de rekruten losgemaakt en mogen ze in groepjes de boerderij verlaten. Het is de bedoeling dat ze op eigen kracht hun weg terugvinden naar Marche-les-Dames, zonder te worden opgemerkt door de instructeurs die per jeep huiswaarts rijden. 

Drie rekruten worden al snel onderschept in het dorp Rosée. Een van hen heeft 10 euro in zijn uniform genaaid – wat niet mag – en trakteert zijn maten op een pak friet en een cola in een frituur. Als hij buitenstapt, botst hij pardoes op vier instructeurs.

De rekruten slaan op de vlucht, maar ze komen niet ver. Er wordt geduwd en getrokken. Vooral tussen de judoka en een rekruut die rugby speelt. Als die laatste zich toch overgeeft, wordt hij vastgebonden en daarna meermaals geslagen en getrapt. Hij krijgt een vol blikje cola tegen zijn hoofd geworpen. De judoka komt met zijn volle gewicht op hem zitten, met zijn knie in de nek. Ook de twee andere rekruten worden bont en blauw geslagen.

Het brute tafereel doet de inwoners van Rosée, die genieten van een zomerse avond, schrikken. Sommigen komen verhaal halen. Er ontstaat ruzie en een van de instructeurs vindt er niet beter op dan zijn wapen te trekken om de buurtbewoners te verjagen. De politie moet ter plaatse komen. De gewapende instructeur verklaart dat hij met een mes bedreigd werd.

Paracommando 3: “Na lang twijfelen dienden de drie rekruten geen klacht in. Ze hadden hun muts bijna, ze wilden uit de problemen blijven. Bovendien werden ze onder druk gezet tijdens een gesprek met de leidinggevende officieren in Marche-les-Dames.” 

Oud-paracommando: “Rekruten die geboeid op de grond liggen in elkaar slaan, dat is schandalig. Het zijn je toekomstige collega’s die je toetakelt. Als rekruten in de fout gaan, kan je hen straffen, bijvoorbeeld met meer gewicht in hun rugzak. Nooit met bruut geweld.”

Een intern onderzoek naar de gang van zaken die dag komt er pas zes maanden later, na aandringen van een handvol verontwaardigde Nederlandstalige instructeurs. Het onderzoek levert weinig of niets op. De feiten in de koeienstal worden buiten beschouwing gelaten. Het geweld in Rosée wordt bestempeld als een dubbele inschattingsfout. De rekruten hadden geen zakgeld mogen meenemen; en de instructeurs hadden zich zo niet mogen laten gaan. 

Verder gevolg wordt er niet aan gegeven. Justitie wordt niet geïnformeerd. Een verbolgen paracommando, die het verhaal via via opvangt, doet dat uiteindelijk zelf in 2018. Het federaal parket voert momenteel een onderzoek. Al gaat dat traag. Een aantal getuigen is nog niet gehoord. 

Paracommando 3: “De militairen die destijds hun mond opendeden, de ‘klokkenluiders’, kregen achteraf veel problemen. De instructeurs die het beest hadden uitgehangen niet. Die maakten promotie.”

September 2016. 

Een instructeur organiseert zelf een extra dropping – wat tijdens briefings uitdrukkelijk wordt ontraden. Hij trekt met zijn rekruten door de bossen in Marche-les-Dames, terwijl die boomstronken en stenen moeten meesleuren. 

Het gaat mis bij de oversteek van een beek. Een van de rekruten valt en breekt zijn been. De instructeur wordt terug naar zijn eenheid gestuurd. De verantwoordelijke officier gebaart van krommenaas en wordt met rust gelaten.

Januari 2018. 

De militaire politie staat in Marche-les-Dames. Enkele instructeurs zijn er stomdronken aangetroffen. Het is een van de vele kleine voorvallen in de kazerne – diefstallen zijn een plaag – die geen direct verband houden met de behandeling van rekruten, maar die wel aantonen dat er iets fout zit met de cultuur ter plaatse. 

Zo worden er eind 2018 zakjes met cannabis en cocaïne aangetroffen in een douche in de kazerne. Het gerecht wordt ingelicht en organiseert op het paradeplein van de kazerne een line-up met drugshonden. Een handvol paracommando’s loopt tegen de lamp bij een drugstest. Het onderzoek is nog aan de gang.

Regelmatig komt het ook tot geweld tussen paracommando’s. In februari 2019 vallen militairen uit Flawinne elkaar aan tijdens een oefening in Marche-les-Dames. Een soldaat wordt het ziekenhuis in geslagen met een gebroken neus. Hij verlaat, samen met een collega, daarop de eenheid. De dader krijgt twee dagen licht arrest. Wat betekent hij gewoon verder werkt. 

Paracommando 3: “De twee maten en twee gewichten storen me enorm. De ene fout wordt wel bestraft, de andere niet.”

Juni 2019. 

Het is een hete zomerdag. Het kwik stijgt tot bijna 30 graden in Marche-les-Dames. Toch organiseren enkele instructeurs een speedmars. Wie paracommando wil worden, moet 16 kilometer kunnen afleggen in minder dan twee uur. Op hete dagen worden die speedmarsen normaal naar de ochtend verplaatst. Dat gebeurt niet. Integendeel: in plaats van in hun lichte plunje moeten de rekruten met hun dikke camouflagepak aan en hun gevechtsgordel om lopen.

Tegen het eind van de speedmars storten vier rekruten in elkaar. Ze worden afgevoerd naar de ziekenboeg en blijken oververhit. Hun lichaamstemperatuur bedraagt 41 graden. Voor een van hen, zelf een dokter, moet een ambulance komen. Hij kampt met nierfalen.

Juli 2019. 

Tijdens een terreinoefening gaat het mis. Een van de instructeurs – een gekende fighter – krijgt het op zijn heupen. Hij geeft een rekruut een harde klets in zijn gezicht. Die pikt dat niet, waarop de instructeur hem toebijt dat ze het dan onderling zullen uitvechten. Onder toezicht van een tweede instructeur wordt een gevecht georganiseerd iets verderop, op een afgelegen plek in een bosje. De rekruut wordt net niet knock-out geslagen. 

Paracommando 1: “Het ergste is dat een officier – een kapitein – dit alles ziet gebeuren. Maar hij doet niets. Omdat hij denkt dat zoiets normaal is, of omdat hij niet durft. Het is nochtans zijn taak om wantoestanden te stoppen.”

December 2019. 

Niet alleen rekruten moeten machtsmisbruik ondergaan in Marches-les-Dames. Ook onder de paracommando’s zelf gelden de wetten van de jungle. Tijdens een feestje in de garage van de kazerne wordt een nieuwe jonge onderofficier vernederd door zijn collega’s. Een van hen wrijft met zijn penis in een broodje en geeft dat door aan de nietsvermoedende man. Terwijl die toehapt, lacht iedereen hem uit.

Het gaat van kwaad naar erger als de nieuwkomer wordt opgedragen om de penis van zijn collega te kussen en hij toegeeft aan de groepsdruk. Er worden foto’s gemaakt. Slechts één aanwezige zegt luidop dat dit te ver gaat. Achteraf blijkt dat in de garage soms ook – ‘voor de grap’ – uitwerpselen op andermans bureau worden achtergelaten.

Maart 2020. 

Alweer gaat het mis bij een terreinoefening. Een rekruut moet als straf alleen 20 kilometer afleggen door de bossen rond Marche-en-Famenne, naar een punt waar hij ’s anderendaags zal worden opgepikt. Hij wordt weggestuurd zonder voedselpakketten, uitrusting of noodtelefoon. Rekruten die alleen op pad zijn moeten nochtans altijd zo’n verzegeld toestel meekrijgen.

Een dag later is de rekruut spoorloos. In paniek wordt een politiehelikopter opgetrommeld om de man op te sporen. Die blijkt gelukkig gezond en wel. Hij vindt alsnog zijn weg naar het rendez-vous.  

Paracommando 2: “Voor hetzelfde geld zit je met een dode.” 

Oud-paracommando: “Het aanhoudende wangedrag in Marches-les-Dames is een probleem voor heel het leger. Als ze de zwaar onderbezette paracommando-eenheden ooit weer hopen op te vullen, dan begint alles in dit trainingscentrum.”

Het motto van de kazerne in Marche-les-Dames luidt ‘dura lex, sed lex’: de wet is hard, maar het is de wet. Paracommando 1: “Je mag dat ironisch vinden.”