Steve Bakelmans: ‘Als er iemand heeft gefaald, dan ik en ik alleen’

✦AnalyseMoord Julie Van Espen

Maandag is het een jaar geleden dat Steve Bakelmans Julie Van Espen trachtte te verkrachten en uiteindelijk wurgde. Op zijn assisenproces zal de man worden bijgestaan door de Antwerpse advocate Marlies Vercammen, die in 2018 zelf werd verkracht.

In de gevangenis in de Begijnenstraat in Antwerpen heeft hij zo’n beetje de status zoals Marc Dutroux die heeft in die van Nijvel. Gedetineerden zijn keihard voor zedendelinquenten, des te meer als de gepleegde feiten tot gevolg hebben dat de buitenwereld collectief staat te roepen om hardere straffen en minder kansen op voorwaardelijke vrijlating.

Steve Bakelmans (40) eet alleen, wandelt alleen. Krijgt hij eens bezoek, ook eerder zelden, dan gaat het gesprek wel eens over dat in december vrijgegeven rapport van de Hoge Raad voor Justitie (HRJ). Daarin werd een uitgebreide reconstructie gemaakt van hoe een aantal magistraten bij het Antwerpse hof van beroep de behandeling van zijn zaak bleven uitstellen tussen 2017 en 2019. En dan zegt Steve Bakelmans: “Als er iemand heeft gefaald, dan ik en ik alleen. Ik heb een zeer zware fout begaan en ik zal mijn straf ondergaan. Wat die ook is.”

Dit, zo lijkt het, is wat de overige partijen te horen gaan krijgen op het assisenproces waarvan even werd gedacht dat het dit najaar zou beginnen. Na de coronacrisis is najaar 2021 een realistischer perspectief.

Advocate

Een jaar na de moord op Julie Van Espen regeert nog steeds deze gedachte: was de in 2017 tot vier jaar gevangenisstraf veroordeelde Bakelmans meteen opgesloten of had het hof van beroep die straf gewoon bevestigd in plaats van de zaak op de lange baan te schuiven, dan had de 23-jarige studente uit Schilde nog geleefd. Die wat-als-analyse is ongetwijfeld correct, maar dan was Bakelmans ergens in 2020 of 2021 vrijgekomen. Met nog meer wrok en frustratie. Hij zou mogelijk nog meer een ongeleid projectiel zijn dan op 4 mei 2019. Er is ook een andere wat-als-analyse mogelijk.

De advocaten van Steve Bakelmans zijn de Brusselse strafpleiter Dimitri de Beco en de Antwerpse Marlies Vercammen. Als je haar naam door Google haalt, is de eerste hit een krantenartikel in Het Laatste Nieuws van 22 maart van vorig jaar: ‘Advocate werd op vakantie aangerand door perverse taxichauffeur.’ Vercammen getuigt in het artikel hoe ze in 2018 tijdens een vakantie in het Egyptische Sharm-el-Sheikh ’s nachts werd aangerand. De dader zag zich enkele maanden later veroordeeld tot drie jaar gevangenisstraf.

In het artikel zegt ze: “En toch zou ik verkrachters nog bijstaan. Het klinkt misschien raar, maar ik heb besloten van wel. Ik ben een strafpleiter in hart en nieren. Dat laat ik mij niet afpakken.”

Afwijzing

Marlies Vercammen was acht jaar lang de advocate van Steve Bakelmans. Ze trad een eerste keer voor hem op in een rechtszaak met een van zijn exen, dat draaide in 2012 uit op een seponering. De advocate was in die periode een van de weinigen die vat leek te krijgen op de rond het Centraal Station zwervende twintiger. Hij was eind 2004 een eerste keer veroordeeld voor een hele reeks feiten, waaronder de verkrachting van een oudere dame die hem op straat had aangetroffen en bij zich thuis uitgenodigd om hem te eten te geven.

Hij kreeg dertig maanden gevangenisstraf, maar deed er veel langer over om die uit te zitten. In 2004 keerde hij na een uitgaansvergunning niet terug naar de gevangenis. In 2006 bleef hij 211 dagen rondzwerven na penitentiair verlof en in 2007-2008 deed hij dat nog eens 53 dagen lang. Hij ging voor ‘einde straf’, wat betekent dat hij bedankte voor elke vorm van psychosociale begeleiding en zijn straf tot de allerlaatste dag uitzat. En dan vrijkwam zonder enige begeleiding.

Vercammen kreeg Bakelmans wel degelijk terug op het rechte pad. Hij vond een baan in de haven en een nieuwe partner, werd in 2012 vader. Dat ging allemaal goed, tot de relatiebreuk. Toen begon hij opnieuw te drinken en drugs te gebruiken. Op 31 oktober 2016 drong hij, dronken en stoned, de woning van een andere ex binnen en verkrachtte haar. Hij meldde zich een week later zelf bij de politie en werd op 7 november aangehouden.

De onderzoeksrechter stelde gerechtspsychiater Nathalie De Vos aan. Zij leverde op 6 januari 2017 een omstandig rapport af, waarin ze melding maakte van “een bijzonder moeilijke levensloop, kinderjaren die werden gekenmerkt door verwaarlozing en misbruik, druggebruik vanaf de adolescentie”. Bakelmans werd verstoten door zijn ouders en zou als kind zijn verkracht door een pedofiele oom. Betrokkene, zo rapporteert De Vos, ontwikkelde een onvermogen om om te gaan met afwijzing. Ze stelde een ambulante psychotherapeutische monitoring voor via het Centrum voor Geestelijke Gezondheidszorg VAGGA in Antwerpen.

Probatieplan

Advocate Marlies Vercammen werkte op basis van het rapport een probatieplan uit voor Bakelmans. Dat hield in dat hij via ambulante zorg psychisch zou worden opgevolgd, zijn medicatie zou nemen, een baan moest zoeken, een vast adres hebben en van alcohol en drugs afblijven. Toen de Antwerpse raadkamer Bakelmans op 27 januari doorverwees naar de correctionele rechtbank, vroeg ze om hem onder de in dat probatieplan opgelegde voorwaarden vrij te laten.

En dat lukte. Bakelmans mocht diezelfde namiddag de gevangenis verlaten, op voorwaarde dat hij zich op maandag 30 januari om 10 uur een eerste keer zou melden bij de hem toegewezen justitieassistent en aan zijn therapie zou beginnen.

Het probatieplan bleek te werken. Bakelmans deed alles wat hem werd opgedragen, bekwam zelfs opnieuw gedeeltelijk hoederecht over zijn zoontje. Hij vond een baan, kon intrekken bij zijn oom Jean-Pierre in Keerbergen en dronk niet meer. Hij nam zijn medicatie en leek zijn leven weer op de rails te hebben.

Dat staat ook zo vermeld in het HRJ-rapport, waar de Antwerpse procureur-generaal Patrick Vandenbruwaene eind 2017 de volgende inschatting maakte: “Er was positieve informatie aanwezig in het dossier van de diensten van de justitiehuizen over de opvolging van de opgelegde voorwaarden. Het verslag van de gerechtsdeskundige pleitte sterk in de richting van een behandeling. In het strafbundel zaten getuigschriften van de behandelende psychiater, die in dezelfde richting adviseerde.”

De hem door de raadkamer opgelegde voorwaarden golden voor drie maanden en doofden uit op 27 april 2017.

‘Behoorlijk zware straf’

Op 9 juni 2017 werden de debatten gevoerd voor de correctionele rechtbank. Er werd anderhalf uur lang gepleit. De attitude van Bakelmans was ongeveer identiek als vandaag. Hij deed geen enkele poging om iets te minimaliseren, legde de schuld integraal bij zichzelf. Hij kon ter verdediging tegenover de rechtbank enkel aanvoeren dat hij zijn leven had gebeterd. Dat hij er opnieuw was voor zijn zoon. Hij hoorde zich op 30 juni 2017 veroordeeld worden tot vier jaar effectieve gevangenisstraf. Vooral het feit dat hij in 2004 al eens eerder een verkrachting pleegde, speelde mee.

Niet alleen Steve Bakelmans zelf vond dat een (te) zware straf. Blijkens de HRJ-reconstructie dacht ook procureur-generaal Vandenbruwaene er zo over: “Er was een behoorlijk zware straf uitgesproken in eerste aanleg.”

Advocate Marlies Vercammen, zo lijkt het, had in die omstandigheden geen andere keuze dan beroep aantekenen. Deed ze dat niet, dan verhuisde haar cliënt weer naar de gevangenis. Ook procureur-generaal Vandenbruwaene oordeelde dat “het strafrechtelijk verleden nog een uitstel van de straf toeliet”, volgens de HRJ-reconstructie.

Het kwam erop neer dat alle nog actieve procespartijen van oordeel waren dat Bakelmans te hard was gestraft. L., zijn ex en eerst nog burgerlijke partij, trok zich na het verdict uit de rechtszaak terug.

Verwarrende signalen

Bakelmans noch zijn advocate waren van plan om voor het hof van beroep de inhoudelijke debatten nog eens over te doen. Bij het instellen van een beroepsprocedure moet een zogenaamd grievenformulier worden ingevuld. Vercammen vinkte maar twee vakjes aan: ‘strafmaat’ en ‘niet toepassen van probatie-opschorting’. De meeste mensen die beroep aantekenen tegen een veroordeling, kruisen zowat alle vakjes aan.

Uit alles blijkt dat het een kort proces had kunnen worden, waarbij de raadsleden van het hof van beroep eigenlijk enkel moesten bekijken of vier jaar effectieve gevangenisstraf in dit geval billijk was of niet. Het was een kleine oefening in: wat is beter voor deze samenleving, verkrachters laten monitoren door therapeuten of naar de gevangenis sturen?

Ook nadat de hem opgelegde probatievoorwaarden niet meer golden, bleef Bakelmans zich er lange tijd aan houden. De signalen die hij hierna van justitie kreeg, waren op zijn minst verwarrend. Op 27 maart 2018 leverde een gerechtsdeurwaarder een dagvaarding bij hem af. Hij moest op woensdag 9 mei voor het hof van beroep verschijnen. Op vrijdag 4 mei kreeg hij te horen dat ze zaak was uitgesteld door een gebrek aan magistraten.

Hij hoorde er verder niks meer over. En hij had intussen andere zorgen. Zijn oom en zijn tante waren zijn zoontje gaan beschouwen als het hunne, namen de jongen mee op reis. Steve Bakelmans, zijn eigen jeugd indachtig, had het al niet zo voor ooms en kleine jongens. De oom die hem zou hebben misbruikt, was inmiddels overleden, maar hij leek nu zijn eigen lot te projecteren op dat van zijn kind. Op 18 april 2019 schreef hij op Facebook: “Indien u nogmaals naar het buitenland vertrekt met mijn zoon zonder mijn toestemming wordt er een klacht tegen u neergelegd en wordt er een omgangsverbod aangevraagd bij de rechtbank. U bent tijdig gewaarschuwd.”

Hij ging weer drinken. Ging weer rondzwerven. Het verdere intrieste vervolg is bekend. Marlies Vercammen, sinds kort dus opnieuw de advocate van Bakelmans, is ervan overtuigd: als de probatievoorwaarden gewoon waren verlengd tot de behandeling door het hof van beroep, dan zou Bakelmans zich verder aan de regels gehouden hebben. Of was er op zijn minst ingegrepen van zodra was vastgesteld dat hij weer weggegleden was in vroegere slechte gewoontes.