‘Absurd hoe weinig politici er de voorbije weken in ‘Terzake’ en ‘De afspraak’ zaten’

✦InterviewFilosoof Stefan Rummens

‘Ik vind het absurd hoe weinig politici er de voorbije weken in Terzake en De afspraak zaten’, zegt filosoof Stefan Rummens (45). ‘Het is aan hen om knopen door te hakken. En neutrale keuzes bestaan niet.’

“In lockdown gaan was relatief eenvoudig”, zegt politiek filosoof Stefan Rummens. “Maar nu wordt het ingewikkeld. Bij het afbouwen van zo’n lockdown kan niet alles tegelijk, en zullen er keuzes moeten worden gemaakt. Het is aan de experts om scenario’s op tafel te leggen: wat gebeurt er als die of die scholen opengaan, wat zijn de implicaties voor de verspreiding van het virus als die of die fabrieken weer opstarten… En dan het is aan politici om knopen door te hakken. Neutrale keuzes bestaan niet.”

Samen met moraalfilosoof Patrick Loobuyck en econoom Andreas Tirez waarschuwde Rummens, professor aan de KU Leuven, er zaterdag met een opiniestuk in De Standaard voor dat we de democratie vandaag niet mogen laten vervangen door een technocratie. “Je ziet dat politici stilaan wakker schieten, en gelukkig maar”, zegt Rummens. “Maar we dreigden het punt te bereiken waarop experts alle communicatie deden. En dat is niet wenselijk. Een expert is geen politicus. In een crisis heb je politiek leiderschap nodig.”

Mist u dat leiderschap?

Rummens: “Ja. Helaas is dat een schaars goed in dit land. Dat heeft deels te maken met de institutionele infrastructuur, natuurlijk, met de verdeling tussen het federale en het Vlaamse niveau – waardoor het voor politici makkelijk is om te zwartepieten. Maar vandaag zie je ook dat politici hun taak gewoon niet opnemen. Ze verschuilen zich achter de experts. Ik kan die verleiding begrijpen, ze zijn overweldigd door deze situatie. Maar het is ongepast om experts politieke beslissingen te laten nemen of communiceren.”

U vindt het wetenschappelijke adviescomité GEES, dat de exit moet voorbereiden, ook niet divers genoeg.

“Nee. Een van de verborgen kosten van deze lockdown is de impact op het psychische welzijn van mensen. Je hoort voortdurend waarschuwen voor de toename van huiselijk geweld en depressies. Daarmee moet je rekening houden in je exitstrategie. Toch zit er in dat adviserende comité geen psycholoog. Zelfs niemand uit de onderwijswereld. Dat is onbegrijpelijk: iemand moet het pedagogische perspectief innemen.”

Akkoord. Maar de virologische invalshoek blijft toch de belangrijkste, niet?

“Maar die leidt tot frappante uitspraken, vind ik. Zo heeft Marc Van Ranst nu al een paar keer gezegd dat we na deze crisis onze zieke kinderen nooit meer naar de grootouders zullen brengen. En vanuit zijn virologisch perspectief heeft hij natuurlijk gelijk. Maar wie enige voeling heeft met psychologie en sociologie, weet dat zijn voorspelling manifest onjuist is. Ik ben ervan overtuigd dat veel grootouders dat nog altijd zullen doen. Sommigen zullen zelfs boos zijn als ze de kleinkinderen niet mogen opvangen als ze ziek zijn.”

Een belangrijke vraag: moet het publiek die adviezen van experts kunnen inzien, moeten die transparant en toegankelijk zijn voor iedereen?

“In elk geval transparanter dan tot nu toe het geval was. Er kan maar een publiek debat zijn over verschillende scenario’s als die bekend zijn. Maar nogmaals, het zijn politici die daarover moeten communiceren, niet de experts. Ik vind het absurd hoe weinig politici er de voorbije weken in Terzake en De afspraak hebben gezeten. Door hun afwezigheid worden experts in een rol geduwd die niet de hunne is.”

Ze laten het wel toe, de experts.

“Sommigen meer dan anderen. Maar soms lanceren ze ook voorspellingen die hen niet toekomen: wanneer de scholen open kunnen, of de festivals zullen kunnen doorgaan, of er gereisd zal kunnen worden… Ik begrijp dat zij daar vanuit hun expertise iets over willen zeggen, maar het is niet aan hen om die ballonnetjes op te laten. Want dan lijkt het alsof zij de beslissingen nemen. En dat is een verkeerd signaal, dat bijdraagt aan de irritatie die over sommige kwesties ontstaat.”

Vlaams minister van Onderwijs Ben Weyts (N-VA) zegt al dat het virologisch advies voor hem niet langer ‘zaligmakend’ is.

“En hij heeft gelijk. Ook het welzijn van de kinderen moet mee in rekening worden gebracht. De exitstrategie is een afweging van verschillende factoren.”

Zou premier Sophie Wilmès (MR) die ochtendlijke persconferentie, waar de cijfers worden meegedeeld, niet altijd moeten leiden?

“Ik vind van wel. Anders vervagen de grenzen tussen wetenschap en politiek. Denk ook aan de discussie over mondmaskers. Politiek is altijd omgaan met schaarste. En je mag experts niet misbruiken om een boodschap te communiceren waardoor die schaarste uit beeld verdwijnt.”

Kort gezegd: er waren te weinig maskers en daarom kregen we te horen dat ze ‘weinig of geen zin’ hadden.

“Dat speelde volgens mij zeker mee. Op straat hadden ze natuurlijk geen zin, maar in de supermarkt misschien wel. Dat is ondertussen ook het standpunt van de experts: als we straks de tram nemen of naar de winkel gaan, kunnen we beter een masker dragen.”

Mag een overheid de bevolking een beetje misleiden in functie van een groter goed? Die maskers waren uiteraard prioritair nodig in de ziekenhuizen. Was het geoorloofd om het nut voor de burger mede dáárom te minimaliseren?

“Zo eerlijk mogelijk communiceren is altijd het beste. Ik denk niet dat we strikt genomen misleid zijn in deze kwestie. En wij leven gelukkig in een maatschappij waarin burgers het recht op informatie opeisen. Zodra mensen nog maar de indruk krijgen dat er informatie wordt achtergehouden, is dat nefast voor de overheid. Een van de grote debatten die we de komende tijd zullen voeren, is dat over privacy en vrijheid. Ook daarover moeten we zo transparant mogelijk worden geïnformeerd.”

We zullen wat privacy en vrijheid moeten opofferen.

“Maar liefst niet te veel. Ik ben daar nogal aan gehecht. Er is meer dan alleen het naakte overleven, niet alles moet worden opgeofferd in functie van één doel.”

In uw boek Wat een theater! schreef u al hoe steeds meer beslissingen worden weggezogen uit de politieke arena, door bijvoorbeeld de Europese Unie. Is de expertocratie waarin we nu even dreigen terecht te komen, iets vergelijkbaars?

“Wat beide fenomenen met elkaar verbindt, is inderdaad die depolitisering. Ook op het niveau van het beleid van de Europese Unie wordt te vaak gedaan alsof er geen politieke keuzes moeten worden gemaakt. Alsof het om technische kwesties gaat, die dan ook door technocraten kunnen worden opgelost. En dat is niet zo. Ook op het niveau van de Europese Commissie worden voortdurend politieke keuzes gemaakt.”

De Europese Unie maakt geen goede beurt. Van veel solidariteit tussen landen lijkt geen sprake. Intensieve-zorgbedden openstellen voor mensen uit andere landen ligt overal erg moeilijk, zelfs waar men er nog genoeg heeft, zoals in ons land.

“Deze crisis bewijst inderdaad dat Europese solidariteit niet bestaat. Dat ondergraaft op een fundamentele manier de legitimiteit van de Europese Unie. In Italië leeft dat gevoel nu heel erg, dat het land er alleen voor staat. Dat schrijf ik ook in mijn boek, naar de Duitse rechtsgeleerde Carl Schmitt: in een noodtoestand toont de soevereine macht zich. Vandaag is duidelijk dat die soevereine macht bij de natiestaat ligt. Het zijn de nationale grenzen die dichtgaan, het is het nationale belang dat primeert. Dit is het bewijs dat de Europese Unie nog maar een losse constructie is, niet veel meer dan een markt. Waar ook te weinig Europese aandacht naartoe gaat, is naar Hongarije.”

Dat is de voorbije weken een dictatuur geworden.

“Inderdaad. Ik heb deze week een onlineseminarie gevolgd met een paar internationale collega’s en die term wordt gebruikt: Hongarije is nu officieel een dictatuur. En iedereen staat erbij en kijkt ernaar. Voor dit regime mag er geen plaats zijn in de Europese Unie. Terzijde: ook bij ons zijn politieke vrijheden beknot: door het samenscholingsverbod is het bijvoorbeeld onmogelijk om te betogen. Daarom moet de overheid volgens mij erg terughoudend zijn. Dat Engie Electrabel nu bij de politiek aandringt op een beslissing over de kernuitstap, vind ik schandalig.”

Vindt u dat ministers de eer aan zichzelf moeten kunnen houden? In andere tijden zou bijvoorbeeld Vlaams minister van Welzijn Wouter Beke (CD&V) allang ontslag genomen hebben.

“U zegt het: in andere tijden. Nu staat het huis in brand en vallen er elke dag honderden doden. Op een gegeven moment wordt zo’n beslissing misschien onvermijdelijk, maar nu nog niet. De situatie is nu te extreem om van kapitein te veranderen.”

Tot slot: overleeft Trump deze crisis?

“Dat de populisten deze crisis niet zouden overleven, kan wishful thinking zijn. Hét handelsmerk van Trump is de creatie van een alternatieve werkelijkheid. Misschien slaagt hij daar ook deze keer in, misschien kan hij zijn aanhangers ervan overtuigen dat het allemaal nogal meeviel. Het verlangen van zijn supporters om in zo’n alternatieve werkelijkheid te geloven, wordt misschien alleen maar groter.”