De oerleugen van het neoliberalisme

Gaat 2020 het jaar van de revolutie worden? Voorspellen is moeilijk, zeker als het om de toekomst gaat. Maar als de voortekenen niet bedriegen, zou het zomaar kunnen.

Ga maar na. In Frankrijk hebben de gele hesjes het hele jaar door iedere zaterdag in dorpen en steden gedemonstreerd tegen het hautaine beleid van president Macron. In België gingen honderdduizenden de straat op om politici duidelijk te maken dat ze haast moesten maken met het beteugelen van de CO2 uitstoot.

In Hongkong kwamen jongeren in verzet tegen Chinese bestuurders die hen democratische vrijheidsrechten ontzegden. In Nederland blokkeerden boeren en bouwers de snelwegen omdat zij meenden onterecht te moeten opdraaien voor de structurele overschrijdingen van de stikstofnormen die voortvloeiden uit het Europese natuurbeleid.

Wereldwijd staakten scholieren en studenten vrijwel iedere vrijdag om te protesteren tegen de lakse wijze waarop politici hun toekomst aan het vergooien waren. Om over de protesten in Iran en Chili maar te zwijgen.

Wie een beetje historisch onderlegd is, ziet onmiddellijk de parallellen met dat andere mondiale revolutiejaar: 1848, het jaar waarin een jonge Karl Marx en Friedrich Engels hoopten mee te kunnen liften op het burgerlijke ongenoegen over de feodale restauratie van 1815 om de ontluikende arbeidersbeweging aan zich te binden. Het bracht ons burgerlijke grondwetten, handelskapitalisme, paternalistisch kolonialisme (“the white man’s burden”) en het prachtige Communistische Manifest met het spook van het communisme dat over Europa waart als onvergetelijke openingszin.

Het leven is er niet beter op geworden

Wat 2020 ons gaat brengen, is ongewis. Het wereldwijde ongenoegen is ontbrand door verschillende vonken – stikstofnorm in Nederland, dieselaccijnzen in Frankrijk, metrokaartjes in Chili, whatsapp-belasting in Libanon, verdwijningen in Hongkong. Maar de gedeelde grondtoon is er een van doffe electorale teleurstelling over het uitblijven van de neoliberale beloftes van veertig jaar geleden.

Het bruto binnenlands product is dan wel gegroeid, de mondiale welvaart weliswaar gestegen, de handelsstromen verdrievoudigd, de kapitaalstromen vertienvoudigd en de nieuwsstromen verhonderdvoudigd: voor de meeste mensen op aarde is het leven er niet of nauwelijks beter op geworden.

Inkomensstagnatie in het mondiale Noorden, al dan niet gecompenseerd door een exorbitante aanwas van private schulden. Terwijl de relatieve inkomensgroei in het mondiale Zuiden – twee maal niets is nog steeds nauwelijks iets – is gekocht tegen een scherpe verslechtering van milieu en welzijn.

De ecologische voetafdruk van onze consumptie is naar China verhuisd, waardoor wij weer in Rijn en Schelde kunnen zwemmen maar de Jangtsekiang-rivier is veranderd in een open riool en de inwoners van Beijing en Shanghai met mondkapjes over straat moeten.

Alles voor nog meer winst per aandeel: fuck de gemeenschap, fuck de werknemer, fuck de natuur, fuck toekomstige generaties, fuck de planeet.

Ondertussen is er een paralleluniversum van machtigen en rijken ontstaan, die zich volledig hebben kunnen afzonderen van de noden en kwalen van de rest, voor wie een apart rechtsstelsel bestaat, wier paleizen onzichtbaar zijn op Google Maps, die het merendeel van de economische groei van de laatste veertig jaar in eigen zak hebben gestoken, voor wie belasting betalen vrijwillig is in plaats van een plicht, die verantwoordelijk zijn voor het merendeel van de ecologische rampspoed die op ons afkomst, en die er in zijn geslaagd onze democratische instituties te kapen en voor hun eigen gewin in te zetten.

De oerleugen, dames en heren, kwam niet uit het onbehouwen keelgat van een rechtse populist maar uit de keurige mond van een sociaaldemocratische of christendemocratische politicus, die simpelweg herhaalde wat een neoliberale econoom hem had ingefluisterd: namelijk dat de welvaart van de rijken door druppelt naar de portemonnee van de armen.

Het is een leugen die in vele variaties nu al veertig jaar door politici van de middenpartijen wordt herhaald. Net als de leugen dat we groei nodig hebben om onze klimaatdoelstellingen te halen en de planeet te redden. En de leugen dat markten efficiënter zijn dan staten.

Lees verder onder de afbeelding

En dus zijn onze verzorgingsstaten ontmanteld, is de publieke dienstverlening verschraald, zijn de belastingen voor de rijken en groten verlaagd, is de arbeidsmarkt geflexibiliseerd, zijn de kapitaalcontroles verwijderd en is onze planeet het wingewest geworden van die ongekende machtsconcentraties die we multinationals noemen en die zonder enige scrupules steeds inventievere manieren verzinnen voor de maximale uitbuiting van mens, dier en natuur om de rijken, in de gestalte van anonieme aandeelhouders en obligatiebezitters, nog rijker te maken dan ze al zijn.

Alles voor nog meer winst per aandeel: fuck de gemeenschap, fuck de werknemer, fuck de natuur, fuck toekomstige generaties, fuck de planeet.

Oorzaak en schuld

Als dat de bron van het mondiale electorale ongenoegen is, hoe komt het dan dat de politieke rattenvangers van extreem rechts ermee aan de haal gaan? Als het neokolonialisme en het exploitatieve kapitalisme van de multinational het probleem is, hoe komt het dan dat de migrant, de vluchteling en de Islam de schuld krijgen?

Per slot van rekening is de Noord-Afrikaanse vluchteling die via de hachelijke reis over de Middellandse zee een goed heenkomen in Europa heeft proberen te vinden net zozeer het slachtoffer van het ongebreidelde kapitalisme van de 21^ste eeuw als de bijstandsmoeder uit Heerlen, de winkelier uit Molenwijk of de landbouwingenieur uit Houellebecqs Serotonine.

Kimaatverandering, migratiestromen en de afkalving van de verzorgingsstaat worden alle drie veroorzaakt door dezelfde leugen: dat het egoïsme van vrije markten superieur is aan de solidariteit van verzorgingsstaat en maatschappelijk middenveld.

Het antwoord is simpel. Pers en universiteit zijn gekocht door hetzelfde grootkapitaal dat de middenpartijen in haar zak heeft zitten.

De traditionele tegenmachten van journalistiek en academia zijn vergruisd onder dezelfde commerciële logica die de verzorgingsstaat kapot heeft gemaakt: likes, clickbait, winst, privatisering, gekocht onderzoek en KPI’s of key performance indicatoren zoals het in het dieventaaltje van de manager heet zijn leidend geworden.

Laat je niet langer afleiden door de identitaire manoevres waarmee het politiek-economische patriarchaat van grootbedrijf en middenpartij de slachtoffers van veertig jaar neoliberalisme uit elkaar proberen te spelen.

En dus doen redacteur en hoogleraar hetzelfde als de politicus en de ceo: de liturgie van het neoliberalisme prevelen, en de culturele breuklijnen tussen de geloven, de seksen, de etniciteiten en de generaties uitvergroten om het maar niet te hoeven hebben over de onderliggende politieke economie van uitbuiting en toe-eigening.

Ondertussen kijkt het grootkapitaal glimlachend toe en concludeert dat het goed is: de burgerij vliegt elkaar in de haren over futiliteiten en laat de aandeelhouder en zijn handlangers in de politiek ongemoeid.

Identitaire manoeuvres

Vandaar mijn hartstochtelijke oproep: laat je niet langer afleiden door de identitaire manoeuvres waarmee het politiek-economische patriarchaat van grootbedrijf en middenpartij de slachtoffers van veertig jaar neoliberalisme uit elkaar proberen te spelen: man en vrouw, jong en oud, zwart en wit, Noord en Zuid, stad en land, gelovig en ongelovig.

Maar blijf de blik strak gericht houden op de gemeenschappelijke vijand: de leugens van het neoliberalisme die nu al veel te lang onweersproken uit de kelen van onze fossiele politici komen. Die leugens zijn verankerd in het merendeel van de wetgeving van de laatste veertig jaar, niet in de laatste plaats die van de Europese Unie met zijn schaalvergrotende landbouwbeleid, zijn milieuhypocrisie en zijn desastreuze vrijhandelsverdragen.

Wat mij betreft wordt 2020 inderdaad het jaar van de anti-neoliberale revolutie. Ontwaakt, gij verworpenen der aarde, of u nu een geel, een rood of een groen hesje draagt. Pak de hooivorken en trek ten strijde, tegen de status quo, het establishment, de gevestigde machten en de heersende ideeën.

Er is geen tijd te verliezen. Binnen nu en tien jaar moet het neoliberale varkentje zijn gewassen. Anders kunnen we het wel vergeten.