‘Het coronavirus luidt het einde van de globalisering in’
Ewald Engelen is hoogleraar financiële geografie aan de Universiteit van Amsterdam en publicist. Marianne Thieme is oprichter en oud-fractievoorzitter van de Partij voor de Dieren, documentairemaker, spreker en publicist. Zij zijn de schrijvers van Kanarie in de Kolenmijn (2016).
Sinds deze week is het coronavirus volgens de Wereld Gezondheidsorganisatie officieel een pandemie: een besmettelijke en voor mensen dodelijke ziekte die wereldwijd actief is. Het virus kan volgens deskundigen 60 procent van de wereldbevolking gaan raken en daarmee potentieel meer slachtoffers maken dan de Spaanse griep na de Eerste Wereldoorlog. En de maatregelen die overheden nemen om de verspreiding van het virus tot staan te brengen, kunnen volgens economen dit jaar de helft van de mondiale economische groei kosten en de eurozone in een recessie storten. Het onbedoelde neveneffect is dat de lucht boven China opklaart en de mondiale CO2-emissies eindelijk dalen.
Er is een lange geschiedenis van dierziektenuitbraken. Ze hebben vrijwel allemaal hun oorsprong in de veehouderij, de jacht of de handel in wilde dieren. Denk aan de gekke koeienziekte, het vogelpestvirus H5N1, het MERS-coronavirus, de Afrikaanse en Mexicaanse varkenspest, Q-koorts en SARS. Het coronavirus, veroorzaakt door de handel van vlees van wilde dieren, is alleen maar de nieuwste loot aan deze stam. En zal zeker niet de laatste zijn.
Dat epidemieën pandemieën worden, komt door de globalisering. Met de gigantische aantallen dieren die wij voor consumptie houden, met de grote nadruk op maximale aandeelhouderswaarde en minimale kosten en dus maximaal gebruik van antibiotica met multiresistente bacteriën tot gevolg, en met massaal gesleep met levende en dode dieren over de aardbol, heeft de vleesindustrie een giftige cocktail gebrouwen die steeds opnieuw onze levensstijl zal aantasten. In 2003 was het SARS, in 2020 is het Covid-19, en ook al heeft de pandemie van morgen nog geen naam we weten nu al dat het een zoönose zal zijn.
Dezelfde ingrediënten die dit soort uitbraken zo frequent en gevaarlijk maken, zorgen er ook voor dat de schade zo groot en onvoorspelbaar is. De grootschaligheid, kortzichtigheid en onderlinge verwevenheid van de vee- en vleesindustrie zien we namelijk in alle andere sectoren terug. Globalisering is niet het verhaal van toegenomen handel tussen landen omdat ze in Engeland nu eenmaal goedkoper textiel kunnen maken en in Portugal goedkoper port, zoals de oer-illustratie van de theorie van de comparatieve voordelen van de econoom Ricardo ooit luidde.
Nee, het is het verhaal van grote multinationale ondernemingen die verantwoordelijk zijn voor het leeuwendeel van de mondiale handelsstromen, en die vooral bestaan uit het transport van grondstoffen en halffabricaten tussen toeleveranciers en eindproducenten. De geografie ervan heeft alles te maken met de wens om arbeidskosten te verlagen, milieuregels te ontlopen, belastingen te ontwijken en aandeelhouders te plezieren.
En wordt mede mogelijk gemaakt door vrijhandelsverdragen als CETA en TTIP, arbitragehoven, scheepscontainers, havencomplexen zo groot als Noord-Ierland, gesubsidieerde stookolie, duurbetaalde logistieke specialisten, satellieten die de halffabricaten en eindproducten 24/7 volgen, en een schatrijk industrieel-militair complex dat de veiligheid van de zeeroutes moet waarborgen.
Dit is een uitnodiging aan ons allen
We wisten dat onze schoenen, jassen, laptops en auto’s in China in elkaar werden gezet, maar hadden geen benul van de geografische spreiding van de toeleveranciersnetwerken en al helemaal niet van de ongekende kwetsbaarheid ervan. Na twee maanden corona weten we dat wel.
Zo kunnen Nederlandse boeren hun appels en kippenpoten niet kwijt omdat de koelcontainers voor transport werkloos wegrotten op Chinese havenkades. Zo zijn de prijzen van verse knoflook en gember geëxplodeerd omdat het merendeel uit China komt waar de productie is stilgevallen. En dreigt er een tekort aan testpakketten voor het coronavirus omdat er uit Wuhan geen plastic afsluitdopjes meer komen. Zoals een logistiek deskundige onlangs liet optekenen: je hebt 2.300 onderdelen nodig om een Mercedes te bouwen, en maar een onderdeel om hem niet te kunnen bouwen.
Dat is waarom de coronacrisis het einde van het tijdperk van de globalisering inluidt. In de eerste plaats zullen bij verdere schaalvergroting en intensivering van de vee- en vleesindustrie dit soort crises endemisch worden – geen incidenten, maar structurele kenmerken van het huidige rampenkapitalisme. In de tweede plaats zullen daardoor op den duur de kosten van globalisering groter worden dan de baten ervan. Hoeveel van dit soort verstoringen kunnen multinationals zich permitteren? Hoe lang zal het duren voor ze concluderen dat het kleiner, dichterbij en minder ingewikkeld moet?
Alles wijst er op dat de politieke elite er nog niet aan wil, ook al zijn de milieubaten nog zo groot. Veertig jaar neoliberale indoctrinatie wis je nu eenmaal niet in een paar weken uit. Maar dat dit geen incident is en dat het een uitnodiging aan ons allen bevat om mee te spreken over hoe de wereld na corona er uit zou moeten zien, is voor ons evident.