Waarom de dood van de Rwandese gospelzanger Kizito Mihigo veel meer aandacht waard is

Johan Swinnen is voormalig ambassadeur in Rwanda, ten tijde van de genocide, en auteur van Rwanda, mijn verhaal.

Behoudens enkele zeldzame uitzonderingen was de dood van de Rwandese gospelzanger Kizito Mihigo voor de Belgische media amper het vermelden waard, en nog minder vatbaar voor commentaar. Naar enige reactie uit politieke hoek is het voorlopig nog gissen.

Mihigo, een katholieke Tutsi die de genocide tegen de Tutsi’s overleefde maar zelf enkele familieleden onder wie zijn vader in de slachtpartijen verloor, schreef en zong meer dan 300 religieuze liederen. Zijn populariteit was enorm. Ook bij president Kagame stond hij hoog aangeschreven. In 2014 verstoutte hij zich, in een ontroerend mooi lied, te gewagen van het leed dat de Hutu’s hadden geleden.

Dat soort overwegingen spoorde helemaal niet met het officiële Rwanda-verhaal, waaraan tot op vandaag niet mag getornd worden, zelfs niet met de meest legitieme vragen. Want daarmee word je meteen als negationist gediskwalificeerd. Bovendien werd Mihigo ervan verdacht subversieve plannen te smeden met de gewapende externe oppositie.

Hij werd tot 10 jaar gevangenisstraf veroordeeld, maar kon na enkele jaren genieten van presidentiële gratie, gekoppeld aan een internationaal reisverbod.

Een kleine maand geleden werd hij op enkele kilometers van de grens opgepakt. Hij werd ervan beschuldigd naar Burundi te willen vluchten om van daaruit het verzet te organiseren.

Enkele dagen na zijn opsluiting, op 17 februari, werd hij dood in zijn cel aangetroffen. Volgens de officiële versie pleegde hij zelfmoord. Velen hebben niet de minste twijfel dat hij door het regime werd vermoord. Een confrontatie met het stoffelijk overschot werd de familie ontzegd, terwijl beweerd wordt dat het lichaam sporen van foltering vertoonde.

Liquidaties

Of ik de ene of de andere versie onderschrijf, heeft geen enkel belang. Wel kan ik niet anders dan verontwaardigd zijn over onrecht dat hem al eerder was aangedaan. Kizito Mihigo is niet de eerste Rwandees die werd aangehouden of erger overkwam omdat hij of zij verzoening predikte, empathie toonde voor alle slachtoffers van de genocide, op zoek ging naar alle verantwoordelijken, kortom zaken deed of zei die niet strookten met de propaganda van het regime. Mihigo was al politiek en maatschappelijk geliquideerd vooraleer hij lichamelijk aan zijn einde kwam.

Hij is ook niet de enige zanger die vroegtijdig aan zijn einde komt. Een andere populaire zanger, Ben Rutabana, eveneens Tutsi en gewezen medestander van president Kagame, wordt al maanden vermist.

Het is opvallend hoe meer en meer vroege medestanders van het RPF en van Kagame in ongenade vallen of het regime de rug toekeren, voor hun veiligheid vrezen en aan een tragisch einde komen.

De bevolking wordt streng gecontroleerd, de vrije meningsuiting wordt beteugeld, de oppositie wordt gefnuikt, dissidenten worden omgebracht.

Hoeveel moorden, verdwijningen, folteringen, arbitraire aanhoudingen, intimidaties moeten er nog gebeuren vooraleer de Rwandese samenleving zich daarover openlijk mag verontrusten of vooraleer de internationale gemeenschap verontwaardiging uit over schendingen van mensenrechten?

Tijdens de laatste jaren van het Habyarimana-regime, die ik ter plaatse als Belgisch ambassadeur meemaakte, stonden we – terecht – voortdurend op de barricaden om misstanden aan te klagen.

Met het huidige Rwanda houden we het misschien te vaak bij een voorzichtige verwijzing of een zedig stilzwijgen. We kijken de andere kant op en hebben het liever over de stabiliteit en de veiligheid van het land en de gunstige effecten van efficiënt bestuur en gedisciplineerde arbeidsethiek. Dergelijke afwegingen zijn zelfs gegrond. Er zijn immers zichtbare tekenen van economische en maatschappelijke vooruitgang. Maar over de duurzaamheid van het Rwandese ontwikkelingsmodel en over de naleving van fundamentele mensenrechten worden beter geen vragen gesteld.

Ik betreur de discretie of het gebrek aan protest in politieke kringen en in sommige media. Nochtans sluit ik niet uit en kan ik alleen maar hopen dat onze diplomatie haar werk doet, zonder luidruchtige megafoons.

Dialoog

Kizito Mihigo’s boodschap van vrede en gerechtigheid, ontdaan van elke etnische zweem, tracht de weg te wijzen naar waarheid, vertrouwen en verzoening.

Zijn stem overstijgt etnisch, regionaal en cultureel antagonisme. In plaats van polarisering en achterdocht te voeden, komt de zanger op voor respect en dialoog.

Gehoopt mag worden dat de boodschap van Kizito Mihigo de Rwandezen – Hutu’s, Tutsi’s en Twa’s – maar ook niet-Rwandezen inspireert om eerlijk met geschiedenis en herinnering om te gaan. Zo bestaat er meer kans dat de valkuilen van de pensées uniques en van halve waarheden omzeild worden, en dat aan een nieuwe harmonie wordt gesleuteld, zonder taboes, leugens, verkramptheid of valse schijn.

Alleen op die manier zullen een verzoeningslied, een kritische noot of een bekommerde vraag niet meteen op verdachtmaking of vijandelijkheid onthaald worden.