Wie zijn de winnaars en verliezers van de zachte winter?

✦Klimaat

De padden zijn al op pad en sommige vlinders zijn al aan het vliegen. Omdat de winters steeds warmer worden, sturen zij in het dierenrijk danig in de war. Wie zijn de winnaars en verliezers van de zachte winter?

Geen enkele dag sneeuw. Alleen al in dat opzicht is deze winter uitzonderlijk. Maar ook qua temperatuur steekt dit seizoen het absolute record naar de kroon. Dat staat op 6,6 graden voor de winter van 2006-2007. Met een gemiddelde temperatuur van rond de 6,3 graden komt deze winter dus aardig in de buurt. 

“De tendens is al een aantal jaar duidelijk”, zegt VTM-weerman David Dehenauw, die ook hoofd Voorspellingen is bij het KMI. “In 2016 en 2014 bedroeg de gemiddelde wintertemperatuur 6,4 en 6,3 graden. Deze winter zal sowieso in de top vijf belanden.”

Pollen 

Ook al blijft de sneeuwpret dus uit, voor veel mensen is het best aangenaam dat het koude seizoen toch iets minder koud wordt. Al heeft dat voor ons allemaal nochtans flinke nadelen, zo betoogt de Nederlandse bioloog Arnold van Vliet (Wageningen University & Research) in de krant Trouw. Zo zitten er tegenwoordig het hele jaar door pollen in de lucht, waardoor hooikoortspatiënten veel vaker naar een zakdoek moeten grijpen.

Maar het zijn vooral de dieren die de gevolgen van de klimaatverandering aan den lijve ondervinden. Padden bijvoorbeeld zijn door deze temperaturen ongewoon vroeg ontwaakt uit hun winterslaap en op tocht vertrokken om te gaan paren. En ze zijn niet alleen. Het zachte weer maakt ook andere amfibieën en insecten vroeger wakker.

“Een voorbeeld daarvan is de dagpauwoog”, zegt Erik Matthysen, professor evolutionaire ecologie aan de Universiteit Antwerpen. “Die vlinder ontwaakt nu soms al in januari. Maar dan zijn er nog niet genoeg bloemen om hem te voeden. Als het dan later ook weer kouder wordt, heeft die vlinder daar last van.”

In bepaalde gevallen zet een zachte winter zelfs een kettingreactie in gang. Dat sommige insecten vroeger op het jaar uitkomen, kan ook een effect hebben op de dieren die van hen afhankelijk zijn. Rupsen komen normaal pas in april uit. Maar als die rupsen er te vroeg bij zijn, kunnen de vogels de piek in hun voedselaanbod gemist hebben tegen de tijd dat zij hun jongen er in het voorjaar mee moeten gaan voeden. 

Bepaalde trekvogels hebben daardoor een zeer groot probleem, omdat zij vanuit het buitenland in de lente eerst nog naar hier moeten komen om hun eieren te leggen.“Bonte vliegenvangers overwinteren in Afrika”, zegt Matthysen. “Maar het is moeilijk voor hen om van in Afrika in te schatten hoe het weer in Europa zal zijn. Als het dan bij ons warm wordt in februari en maart, kunnen zij te laat komen.”

Andere trekvogels zien een zachte winter dan weer als een groot voordeel, omdat ze dan niet zo ver naar het zuiden moeten vliegen om te overwinteren. Ooievaars bijvoorbeeld stellen zich steeds vaker met onze streken tevreden. Als het niet vriest, blijft de bodem ook zachter, wat betekent dat steltlopers makkelijker bij hun voedsel kunnen geraken als ze met hun bek in de grond pikken. IJsvogels hebben – anders dan hun naam doet vermoeden – ook liever milde temperaturen. Op vis jagen is voor hen eenvoudiger als er geen ijs op het water ligt.

Ecosysteem

Voor deskundigen is het op dit moment nog koffiedik kijken wat de impact van de warmere temperaturen precies zal zijn op het volledige ecosysteem. Het is zeker dat veel nieuwe soorten hun weg naar ons land zullen vinden, maar de vraag is dan of de natuur ook snel een evenwicht zal kunnen bereiken.

“Binnen het ecosysteem heeft een verandering bij een diersoort ook altijd gevolgen voor een andere”, zegt Matthysen. “Als winters zoals deze het nieuwe normaal worden, gaan planten en dieren alleszins moeite hebben om te volgen. Je zou de natuur eigenlijk een paar honderd jaar moeten geven om zich hieraan aan te passen. Maar het moet al in een paar jaar tijd gebeuren. De veranderingen gaan dus te snel.”