‘Geloven dat rijken de wereld gaan redden is gevaarlijk’

Humo sprak metThomas Piketty, econoom

De beroemdste econoom van het moment, Thomas Piketty (48), heeft een nieuw boek uit, en zoals steeds gaat het ook nu weer over ongelijkheid. Toch heeft ‘Kapitaal en ideologie’ ook veel van een wereldgeschiedenis: Piketty graaft diep in het verleden en voedt tegelijk de urgentste discussies van vandaag met gedetailleerde voorstellen. Humo bezocht de Fransman in zijn bescheiden werkkamer in de Ecole normale supérieure in Parijs voor een gesprek op het scherpst van de snee. ‘U moet oppassen wat u zegt, of u wordt een woordvoerder van extremisten.’

HUMO ‘Meer dan ik het me had kunnen voorstellen,’ schrijft u in ‘Kapitaal en ideologie’, ‘is mijn blik door mijn persoonlijk traject bepaald.’ Waaraan denkt u dan precies?

THOMAS PIKETTY «Ik vermeld een paar dingen. Het belang van mijn twee grootmoeders, bijvoorbeeld: de ene bleef ongelukkig in een burgerlijke, patriarchale wereld, de andere moest op haar 13de al gaan werken als meid op een boerderij. In mijn familie zijn er rijkere en armere mensen, mensen met linkse en mensen met rechtse overtuigingen. Meer heb ik daarover niet te zeggen.»

HUMO Ik las dat uw beide ouders in Parijs actief waren binnen de trotskistische politieke partij Lutte Ouvrière voor ze geiten gingen kweken op het platteland. Klopt dat?

PIKETTY «Als ik zou denken dat dat van belang is, dan had ik het daar wel in mijn boek over gehad, toch? (lacht)»

HUMO Ik vond uw opmerking interessant dat u in uw jonge jaren meer de liberale kant opging dan de socialistische.

PIKETTY «Dat had te maken met de tijd waarin ik opgroeide. De val van het communisme in 1989 was voor de hele wereld enorm belangrijk: overal ging het geloof in een zelfregelende markt pieken. Ik was toen 18, en heb van 1990 tot 1993 veel gereisd in Rusland en Oost-Europa. Met m’n eigen ogen heb ik gezien dat het economische en politieke systeem daar een complete ramp was. Dat duwde mij, zoals zovelen in die tijd, in de liberale richting. Ik kreeg het al gauw op mijn zenuwen van gauchisten van allerlei slag, en nog altijd heb ik niks met het sovjetcommunisme, want dat heeft enorme schade aangericht.

»Intussen weten we dat de slinger destijds te ver in de richting van het liberalisme is doorgeslagen. Kijk alleen al naar Rusland: het land met het hypergecentraliseerde staatsbezit is een land van belastingparadijzen en oligarchen geworden. We zijn van het ene extreem in het andere beland. Tot aan de economische crisis van 2008 is de wereld veel te ver meegegaan in wat ik het ‘neopropriëtarisme’ noem, de heiligverklaring van het bezit. Die ideologie was in de 19de eeuw al heel sterk aanwezig en heeft de wereld tussen 1914 en 1945 naar een catastrofe geleid. Dat vergeet men graag.»

HUMO Door historisch materiaal te verzamelen en veel te lezen, bent u naar links opgeschoven. Vergeleken met de Franse filosoof Albert Camus maakte u de omgekeerde beweging: Camus merkte graag op dat hij het socialisme niet in boeken had geleerd, maar in het leven.

PIKETTY «Ha, maar de archieven zijn óók het leven! Je vindt er de geschiedenis van de mens in terug. Voor mijn eerste boek, ‘Les hauts revenus en France au XXe siècle’, bestudeerde ik de inkomsten van de rijkste klasse. En wat me toen geweldig is opgevallen, is de hypocrisie van de Franse elite vóór 1914. De rijksten weigerden belastingen te betalen, met als argument dat Frankrijk dankzij de Franse Revolutie al een egalitair land was, terwijl ik in de archieven bewijzen vond dat er een enorme ongelijkheid was en een geweldige concentratie van fortuinen. Die ontdekking is enorm belangrijk geweest voor mij.»

HUMO Het was uw aha-erlebnis?

PIKETTY «Het heeft me geleerd dat je moet opletten voor de zelfverblinding van elites. In mijn nieuwe boek werk ik dat uit: in elke samenleving voelt de elite de behoefte om de bestaande ongelijkheid te rechtvaardigen. Vandaag doet ze dat vooral door te argumenteren dat de concentratie aan rijkdom het gevolg zou zijn van het talent en ondernemerschap van de rijksten, ongeacht hun afkomst. En dat iedereen daar wel bij zou varen, omdat een deel van hun welvaart naar beneden sijpelt.»

HUMO Maar veel sijpelt er dus niet naar beneden, toont u aan in uw vorige boek, ‘Kapitaal in de 21ste eeuw’. Was de crisis van 2008 de voedingsbodem voor het enorme succes daarvan?

PIKETTY «Ongetwijfeld. Sinds die crisis is men zich overal ter wereld vragen gaan stellen bij het postcommunistische verhaal dat sinds het presidentschap van Ronald Reagan (van 1981 tot 1989, red.) opgang maakte, als zouden concurrentie en de markt alles wel regelen.»

HUMO Het heeft me destijds veel zweet gekost om dat boek in zo’n vierduizend woorden samen te vatten in Humo. Had ik het ook bij één zin kunnen houden: ‘De mate van ongelijkheid vandaag in de wereld is een schandaal’?

PIKETTY «Toch niet. Gewoon zeggen dat de ongelijkheid te groot is, volstaat niet om zo’n boek verkocht te krijgen. Dat zou ik ook op een A4’tje kunnen meedelen. Het belangrijkste was dat ik het onderwerp aansneed op een historische, empirische manier. Dat was nog nooit gebeurd. Mijn verdienste is dus niet zo groot: vandaag is het nu eenmaal veel makkelijker om massa’s gegevens uit historische bronnen bijeen te brengen. In de jaren 80 werden sociaal-politieke analyses nog geschreven zonder over fatsoenlijke gegevens te beschikken.»

HUMO Ongelijkheid werd een hot topic, ook bij de zakelijke elite, maar is het momentum niet alweer voorbij? Op het Wereld Economisch Forum in Davos ging het over de opwarming van de aarde.

PIKETTY «Die indruk heb ik niet. Wie de Amerikaanse voorverkiezingen volgt, merkt een wereld van verschil met vier of acht jaar geleden. De programma’s van sommige Democratische kandidaten ogen steeds ambitieuzer op het vlak van ongelijkheid. Of kijk naar de Duitse sociaaldemocraten: de SPD heeft net weer een vermogensbelasting in haar programma opgenomen, terwijl dat vier of tien jaar geleden niet het geval was. En wat er ook moge gebeuren met Labour in Groot-Brittannië, ik zie die partij niet terugkeren naar de liberale politiek van Tony Blair.»

PRULBLADEN

HUMO Uw cijfermateriaal komt geregeld onder vuur te liggen. Recent nog was er een frontale aanval van het weekblad The Economist: nieuw onderzoek zou de zuilen onder uw studie neerhalen. ‘Een klein muziekje om de stijgende ongelijkheid van de laatste decennia te relativeren,’ noemde u het in Le Monde. Dat muziekje berokkent u wel schade: uw bevindingen worden sindsdien al snel samengevat als twijfelachtige feiten.

PIKETTY «Ach, het lijkt me vooral schadelijk voor The Economist. Niemand verwacht dat dat blad plots voorop zal lopen in de strijd tegen de ongelijkheid. We weten allemaal welke media dicht bij het zakenmilieu staan. In de 19de eeuw was The Economist een groot voorstander van het cijnskiesrecht, one man one vote vonden ze maar niks. Ik bekijk het liever positief: recent schreef The Economist dat een rijkentaks geen slechte zaak hoeft te zijn. The Economist die pósitief schrijft over een belasting op fortuinen, dat is groot nieuws! Die taks mocht wel niet té hoog zijn, werd eraan toegevoegd (lacht). Maar tien of twintig jaar geleden zou dat nog ondenkbaar zijn geweest. Ik ben van nature optimistisch, en ik hou graag in het oog waar dingen in beweging zijn.

»Tegelijk moet ik bij The Economist een gebrek aan coherentie vaststellen: enerzijds zijn ze gewonnen voor een vermogensbelasting, anderzijds ontkennen ze de groeiende ongelijkheid, terwijl alle statistieken er geen twijfel over laten bestaan. Een beetje zoals er mensen zijn die de opwarming van de aarde ontkennen. Het is allemaal van een intellectueel niveau vraiment nul.

»Toen ik mijn vorige boek publiceerde, bleef de kritiek ook niet uit: de Financial Times had aanvankelijk allerlei kritiek op ‘Kapitaal in de 21ste eeuw’, maar riep het even later uit tot Business Book of the Year. Ik bedank die bladen voor hun gratis reclame, want voor mij is het belangrijkste dat men mijn boeken leest. Er zijn te veel mensen, ook in de zakenwereld, die commentaar hebben zonder dat ze de tijd nemen om mijn boeken te lezen.»

HUMO Time is money, en u vraagt dit keer wel véél tijd: uw nieuwste is een kanjer zo dik als ‘Oorlog en vrede’ van Tolstoj, schreef The Guardian.

PIKETTY «Ik heb het talent van Tolstoj niet, maar ik heb wel een heel leesbaar boek geschreven, dat van de lezer geen technische bagage vereist. Iedereen kan het lezen als een levendig geschiedenisboek.»

HUMO Oxfam publiceerde onlangs nieuwe cijfers: 2.153 miljardairs zouden samen meer geld bezitten dan de armste 60 procent van de wereldbevolking. De Amerikaanse presidentskandidaat Bernie Sanders vindt dat miljardairs niet zouden mogen bestaan, hij noemt zoveel ongelijkheid immoreel. U ook?

PIKETTY «Ik probeer te achterhalen of het feit dat er vandaag zoveel miljardairs in de VS zijn de groei en innovatie er heeft doen toenemen, zoals zo vaak wordt beweerd. Het antwoord is: nee. Tussen 1990 en 2020, het tijdperk van de volledige liberalisering van het kapitaal, is de groei er gehalveerd. En dus moet je het aantal miljardairs en hun macht verminderen, dat is duidelijk.

»Ik wil de miljardairs niet diaboliseren, maar ze heilig verklaren is zéker geen goed idee. Het kan toch niet dat iemand op z’n 30ste een goed idee heeft en dan maar voor de rest van zijn leven alle macht naar zich toe kan trekken en in z’n eentje beslissingen kan nemen voor bedrijven met duizenden werknemers? Zo’n monarchistische denkwijze heeft toch geen zin meer in de wereld van vandaag? Elk bedrijf beschikt over goed opgeleide mensen en er is nood aan de participatie van alle werknemers. De waanzin moet maar eens stoppen: Bill Gates heeft de computer echt niet alleen uitgevonden. Het is het resultaat van het werk van tienduizenden onderzoekers en van publieke investeringen.»

HUMO Bill Gates bestrijdt polio en diarree met z’n fortuin. Geef dat vele geld aan de Amerikaanse overheid, las ik onlangs nog in de krant, en dan geeft die het misschien uit aan wapentuig.

PIKETTY «Pf! Dat heeft niks meer met een rationele analyse te maken. Het zou waanzinnig zijn te beweren dat de toegenomen levensverwachting de verdienste is van miljardairs. Schaamt u zich niet om dat soort domme praat te verkopen?»

HUMO Ik citeer uit een column van filosoof Maarten Boudry in de Nederlandse kwaliteitskrant NRC.

PIKETTY «De dwaasheid die daaruit spreekt, vind ik heel erg, want de hele geschiedenis sinds de 19de eeuw toont aan dat de verhoogde levensverwachting en de veralgemeende alfabetisering er alleen gekomen zijn dankzij de publieke systemen van gezondheidszorg en onderwijs. Zo in de val trappen van de sacralisering van de miljardair, vind ik een gevaarlijke vorm van onwetendheid. Het illustreert mijn stelling dat alle samenlevingen er behoefte aan hebben om betekenis te verlenen aan de bestaande ongelijkheid. Dat kan wanhopige vormen aannemen, zoals dat haast religieuze geloof in het vermogen van miljardairs om de wereld te redden. Die miljardairs kan ik best begrijpen: liever dan belastingen te betalen, laten zij mensen naar zich toe komen: ‘Meneer Gates, wat moeten we doen om polio uit te roeien?’ Maar mag ik dan in vraag stellen of zo’n systeem wel werkt? Zullen we op díé manier de problemen van de openbare gezondheid kunnen oplossen? Het antwoord is nee.»

HUMO Ik zag her en der dat uw nieuwe boek voorgesteld wordt als ‘gevaarlijk’. In The Daily Telegraph, bijvoorbeeld: ‘Thomas Piketty gevaarlijker dan ooit’.

PIKETTY «Het hangt er maar van af welke prulbladen u leest.»

ERFENIS VOOR IEDEREEN

HUMO Mag ik u een citaat voorleggen uit het Belgische zakenblad Trends? ‘Piketty gaat kort door de bocht’, stond daar te lezen, ‘met de verkettering van álle ongelijkheid. Miljardairs zijn geen probleem maar een zegen, als ze hun miljarden verdienen met schitterend ondernemerschap. Het is goed dat Piketty zijn politieke recepten geeft, want we kunnen nu zijn opinies begrijpen voor wat ze zijn: extreemlinkse ideeën die eigendom contesteren en het kapitalisme willen overstijgen voor wat ‘participatief socialisme’ heet. Piketty is een communist.’

PIKETTY «Belachelijk. Waarom komt u met zulke extreemrechtse praat af? Wie is die man? Is hij een serieus onderzoeker?»

HUMO Professor Marc De Vos is de oprichter van de liberale denktank Itinera, die niet meteen als extreemrechts te bestempelen valt. Hij vertolkt veeleer het mainstream economisch denken in Vlaanderen.

PIKETTY «Mij lijkt dat helemaal niet mainstream. Is mijn voorstel om de macht in grote ondernemingen te verdelen door de werknemers de helft van de stemmen te geven in de ondernemingsraad een communistisch voorstel? Nee, dat is iets wat in de Bondsrepubliek Duitsland al in de jaren 50 werkelijkheid werd. Het kan best zijn dat een Amerikaanse, Franse of Belgische aandeelhouder dat radicaal vindt, maar het is wel een wijziging die elders al een halve eeuw geleden is uitgeprobeerd en die heel goede resultaten heeft opgeleverd. Ik weet niet of de door u geciteerde auteur dat weet, en hoeveel pagina’s van mijn boek hij heeft gelezen. Het ergert me een beetje dat u zulke dingen citeert, zoiets is niet serieus.»

HUMO Ik breng dat artikel ter sprake omdat het perfect uw stellingen omtrent het kapitalisme illustreert. Inkomensongelijkheid stoelt op talent, inspanning en economische verdienste, zegt De Vos, en die ideologische constructie stelt hij vervolgens gelijk met de menselijke natuur. ‘Thomas Piketty strijdt tegen de mens’ was de titel van het stuk.

PIKETTY «Het is mij er niet om te doen eigenaars al hun rechten te ontnemen. Ik geloof in privé-eigendom, maar dan wel in privé-eigendom van een redelijke omvang. Er moet een evenwicht zijn tussen de rechten van eigenaars enerzijds en die van werknemers, consumenten en lokale gemeenschappen anderzijds. Dat soort evenwicht heeft het in de 20ste eeuw niet alleen mogelijk gemaakt de ongelijkheid tegen te gaan, maar ook economische welvaart te scheppen.

»Dat is de centrale boodschap van mijn boek: de buitengewone ontwikkeling van ons levensniveau en de gestegen levensverwachting zijn er gekomen dankzij het terugdringen van de ongelijkheid en investeringen in het onderwijs. Dat het de verdienste zou zijn van miljardairs, is een uitvinding die helemaal niet berust op de lessen van de geschiedenis.»

HUMO Dat bezit en vrijheid samengaan, zit bij veel mensen diep ingebakken. ‘Piketty spreekt veel over ongelijkheid, maar nooit over vrijheid’ is nog zo’n kop van een stuk dat ik bij me heb.

PIKETTY «Ik heb zulke commentaren gehad, ja, hier in Frankrijk in zogenaamd liberale bladen als Les Echos of L’Opinion. Onder andere op mijn voorstel om alle jongeren een startkapitaal te bezorgen van zo’n 120.000 euro, als een ‘erfenis voor iedereen’. Daar hebben die critici een heilige schrik voor. Misschien demotiveert het jongeren wel om nog te gaan werken, schreven ze. Of misschien kunnen ze niet met dat geld omgaan en moeten we reglementeren wat ze ermee kunnen doen… En dat zijn dan ‘liberalen’, die pretenderen zich in te zetten voor de vrijheid! Het enige wat hen interesseert, is de vrijheid van mensen die miljoenen verdienen. Daar hebben ze geen enkele moeite mee, want zoals iedereen weet, gebruiken de rijken hun geld altijd precíés zoals het moet (lachje).

»Absolute bedriegers noem ik zulke mensen. Ze bewaken niet het liberalisme, maar een extreem elitaire én autoritaire doctrine. Ze doen me denken aan de 19de-eeuwse filosoof Alexis de Tocqueville: die pretenteerde liberaal te zijn, maar toen de slavernij werd afgeschaft, wilde hij dat de eigenaars van slaven voor hun verlies gecompenseerd werden – in plaats van de slaven te vergoeden! Echt, u moet dat soort stommiteiten niet citeren, op die manier wordt u een woordvoerder van extremisten. Zulke ideeën leven maar bij een heel kleine groep. Als ik op straat met mensen discussieer, hoor ik zoiets nooit.

»Ik verdedig vrijheid en bezit voor allen. Ik geloof fundamenteel dat iederéén eigenaar kan zijn, het is alleen de vraag hoe je dat organiseert. De concentratie van de bezittingen is vandaag kleiner dan in de 19de eeuw, maar ze is nog altijd enorm. De armste helft van de bevolking bezit in heel Europa amper 5 procent van de totale rijkdom, in de 19de eeuw was dat 2 procent: dat is een stijging met 3 procent. Moeten we dan, zoals die grote verdedigers van de vrijheid, zeggen: helaas, beter kunnen we niet? Of moeten we op zoek gaan naar een ander economisch systeem dat een betere prestatie wél mogelijk maakt?»

HUMO U pleit ervoor om het kapitalisme achter ons te laten. Die andere grote bestrijder van de ongelijkheid, Branko Milanovic, acht het kapitalisme vandaag zo vitaal dat dat niet kan: je kunt maar beter van iedereen een kapitalist proberen te maken, is zijn conclusie.

PIKETTY «Ik denk dat we een weg zijn ingeslagen die wegleidt van de puur kapitalistische logica, en ik stel voor die weg verder te bewandelen. Dat kun je eerst en vooral door de stemmen in de ondernemingsraden te verdelen. In Duitsland hebben de werknemers zoals gezegd al 50 procent van de stemmen in grote ondernemingen, in Zweden 35 procent. Dat systeem verschilt toch al erg van een puur kapitalistisch systeem, en men zou het ook elders moeten invoeren: in Frankrijk, in België, in de Verenigde Staten. Ik denk dat het zal gebeuren. Lange tijd heeft men geen oren gehad naar zulke voorstellen, omdat veel socialistische of arbeiderspartijen gericht waren op nationaliseringen. Maar tegenwoordig richt men zich op participatiemodellen. Zelf ben ik er voorstander van het aantal stemmen van de belangrijkste aandeelhouders te plafonneren, bijvoorbeeld op 10 procent van de stemmen in een heel grote onderneming. Want het belangrijkste is dat we macht en bezit laten circuleren.»

HUMO U introduceert de notie van ’tijdelijk bezit’, iets wat veel mensen afschrikwekkend in de oren zal klinken. Komt een forse progressieve fiscaliteit, waarbij de breedste schouders de zwaarste lasten dragen, niet op hetzelfde neer?

PIKETTY «Dat is hetzelfde, ja. En het klinkt enkel afschrikwekkend in de oren van mensen die anderen schrik willen aanjagen voor te hoge aanslagvoeten. Nochtans hebben haast alle ontwikkelde landen in loop van de 20ste eeuw belastingen op de hoogste inkomens gekend van 60, 70, tot wel 80 procent. Toen kon je dus evengoed van tijdelijk bezit spreken. In de 19de eeuw zou zoiets nog heiligschennis zijn geweest, maar niet in de 20ste. Dat is ook iets wat ik in mijn boek vooropstel: anders dan ideologieën het voorstellen, zijn de dingen altijd veranderbaar.»

CADEAUS UITDELEN

HUMO Hopelijk kan er ook nog wat veranderen aan de opwarming van de aarde. Interessant is dat u de strijd tegen de ongelijkheid verbindt met de strijd tegen de opwarming. President Trump ontkende in Davos het probleem weer. Het zou de Amerikanen zuur kunnen opbreken, lees ik in uw boek. U acht het mogelijk dat de rest van de wereld de VS ooit zal sanctioneren voor hun kwistig gedrag.

PIKETTY «Misschien komt die dag er ooit. Maar in de tussentijd wil ik vooral duidelijk maken dat een soberder energieverbruik enkel mogelijk is als we evolueren naar een zekere vorm van sociaal-economische soberheid. Zolang er zulke grote verschillen zijn in rijkdom, inkomen en levensniveau als vandaag het geval is, kan men de klimaatopwarming niet afdoende aanpakken. De 1 procent van de wereldbevolking met de grootste CO2-uitstoot overtreft met zijn emissies de 50 procent met de laagste CO2-uitstoot. De uitstoot van die 1 procent moet dus naar omlaag, anders zal men de middenklasse en de armsten nooit kunnen overtuigen om hun levenswijze aan te passen.

»We hebben nood aan een fors progressieve CO2-belasting. Iemand die geen andere keuze heeft dan met de mobylette naar het werk te rijden, kun je niet hetzelfde behandelen als iemand die het vliegtuig neemt voor een weekenduitstap.»

HUMO Zoals u het beschrijft, heeft de Franse regering de opstand van de gele hesjes aan zichzelf te wijten.

PIKETTY «Het Franse beleid is een karikatuur van goed beleid. Toen Emmanuel Macron in 2017 aan de macht kwam, heeft hij de belastingen op energie met bijna 5 miljard euro per jaar verhoogd. Tegelijk schafte hij de belastingen op de grote fortuinen af, waardoor de staat 5 miljard minder inkomsten had. Wacht eens even, zeggen de mensen dan onvermijdelijk, die extra heffing op energie voert hij helemaal niet in om de klimaatopwarming tegen te gaan, maar wel om cadeaus te kunnen uitdelen aan zijn campagnefinancierders. Op die manier heeft de Franse regering het idee van een stevige CO2-belasting ernstige schade toegebracht.»

HUMO Aan maatschappelijke onrust is er in Frankrijk geen gebrek: recent waren er de wekenlange protesten tegen de pensioenhervorming. De staat zegt te arm te zijn om de huidige pensioenen te financieren, maar ze heeft, als ik dat zo mag besluiten uit uw boek, zélf beslist om arm te worden.

PIKETTY «De Europese landen zijn er niet in geslaagd een rechtvaardige fiscaliteit te ontwikkelen en de rijksten een stevige bijdrage te laten betalen. Daarom hebben ze de vlucht naar voren genomen door schulden aan te gaan én hebben ze de investeringen in onze toekomst laten stagneren. Vandaag zijn de schulden in Europa zo hoog dat uitzonderlijke maatregelen nodig zijn. Dat is eerder ook al voorgekomen in de geschiedenis, maar we vergeten dat graag. In 1950 hadden Duitsland, Frankrijk en Groot-Brittannië een openbare schuld van 200 of 300 procent van het nationale inkomen. Ze hebben er toen voor gekozen om die af te bouwen. In Duitsland was een uitzonderlijke heffing op de grootste privéfortuinen een groot succes, waardoor de wederopbouw mogelijk was.

»Vandaag staan we voor andere maar evengoed enorme problemen. We moeten op basis van onze ervaringen een oplossing zoeken. In het verleden zijn niet alle publieke schulden afgelost. Op bepaalde momenten kun je voor de toekomst kiezen, maar dat willen veel mensen, overtuigd van hun eigen gelijk, niet onder ogen zien. Dat vind ik hoogst gevaarlijk: mensen die beweren zich met rationele argumenten tegen de populisten te verzetten, gedragen zich het meest populistisch en irrationeel van allemaal.»

HUMO Op welke politieke krachten rekent u eigenlijk om uw ‘participatief socialisme’ door te voeren. Veel socialistische partijen liggen op apegapen, omdat ze partijen van de gediplomeerden geworden zijn, zoals u uitgebreid betoogt. Kunnen ze weer aansluiting vinden bij de laagste klasse die ze in de steek gelaten hebben?

PIKETTY «Dat denk ik wel. Vandaag zijn er wereldwijd drie grote doctrines: het liberalisme, het nationalisme en het socialisme. Velen menen vanuit hun belangen aan het liberalisme te moeten vasthouden, in Europa misschien nog meer dan elders. Dat liberalisme is compleet achterhaald en loopt uit op een planeet met steeds meer ongelijkheid en milieurampen. Maar intussen verliezen we veel tijd en lopen we het risico dat het nationalisme aan de macht komt, omdat dat vaak het enige alternatief lijkt. Donald Trump, Boris Johnson, Marine Le Pen: je ziet ze overal opkomen.»

HUMO Als het nationalisme het haalt, voorspelt u een zwarte toekomst met heftige turbulenties. En u bent realistisch genoeg om de enig mogelijke uitweg die u ziet ‘een eng spoor’ te noemen.

PIKETTY «Op lange termijn ben ik optimistisch, om een heel simpele reden: noch de nationalisten, noch de ultraliberalen hebben een oplossing voor onze problemen. Een blinde kan zien dat de klimaatopwarming internationale samenwerking vraagt en dat de ongelijkheid alleen met een globale fiscale rechtvaardigheid aan te pakken valt. We zullen dus wel bij iets anders móéten uitkomen. Laten we discussiëren over wat dat kan zijn – dat is mijn oproep in dit boek. Een beetje vooruitdenken kan geen kwaad.»

Thomas Piketty, ‘Kapitaal en ideologie’, uitgeverij De Geus