Van alle Hollywoodsterren kun je een alternatieve carrière uitstippelen, aan de hand van de filmrollen die ze al hadden bemachtigd, maar waarvan ze om een of andere reden toch afzagen. Want: te gewelddadig, past niet in schema, script te ingewikkeld. Will Smith als Neo in The Matrix, Warren Beatty als Bill in Kill Bill, Michelle Pfeiffer als Clarice Starling in The Silence of the Lambs, Al Pacino als Han Solo in Star Wars.

En dan is er het geval Adam Sandler, de man die zichzelf nu al ruim twee decennia vrijwillig (en goedbetaald) vastklinkt aan bodemloos flauwe komedies. Content met zijn herhaalrol als groot kind, plus de bijbehorende puberhumor. De man die – voor zichzelf – scènes verzint als die in Grown Ups 2, waarin een verschrikt rendier hem onderplast. Of die grap in Jack and Jill, waarin hij verkleed als forse vrouw op een pony plaatsneemt, waarop het dier door z’n hoeven zakt; Sandler won er de Razzie voor slechtste acteur én slechtste actrice mee, een unicum.

De acteur, telg uit een Joods arbeidersgezin uit Brooklyn, produceert die titels zelf, wat hem volgens Forbes zo’n 50 à 60 miljoen dollar per jaar opbrengt.

Om de zoveel tijd doet de filmwereld een poging Sandler uit zijn comfortzone te halen. Zo schreef Quentin Tarantino speciaal voor de acteur een rol in zijn WOII-epos Inglourious Basterds, als de Joods-Amerikaanse legersergeant die met zijn honkbalknuppel nazi’s kapotmept – waarop Sandler liet weten dat het opnameschema hem niet uitkwam. Ook kreeg hij die chauffeursrol in de grimmige thriller Collateral aangeboden, later goed voor Jamie Foxx’ Oscarnominatie – maar Sandler koos voor de feelgoodflop Spanglish. En toen ze hem voordroegen voor een rol als geheim agent in de romantische actiekomedie Knight and Day, luidde Sandlers respons: ‘Ik zie mezelf niet met een pistool’ en liet hij de rol aan collega Tom Cruise.

Soms, héél soms, lukt het toch. Regisseur Paul Thomas Anderson ontspande zich tijdens de montage van zijn loodzware melodrama Magnolia graag met Sandler-komedies (‘een soort kippensoep, om aan te sterken’), en strikte de acteur voor Punch-Drunk Love. In die onalledaagse komedie uit 2002 over een in het nauw gebrachte handelaar in toiletartikelen bleek Sandler ineens ook aandoenlijk, onder zijn laag onnozelheid. En giftig, een verrassend bekwaam vertolker van onredelijke, plotse woede. Alsof Anderson bij de acteur een nieuw kraantje had ontdekt, en vakkundig authentieke frustratie wist af te tappen. 

Vijftien jaar later sprak Noah Baumbach diezelfde bron aan voor de openingsscène van zijn familiedrama The Meyerowitz Stories, waarin Sandler zich als werkloze vader heerlijk hufterig door het New Yorkse verkeer beweegt. Gekoesterd worden die films, zij het in kleinere kring dan de komedies. Ze dienen als bewijsmateriaal dat de komiek met de vlakke stem, die bekend werd door zijn optredens in het sketchprogramma Saturday Night Live,  wél een serieus acteur is, of kan zijn.

En toen waren daar de gebroeders Safdie: regisseurs Josh (35) en Benny (33), opgegroeid in Queens en al sinds hun kindertijd Sandler-liefhebbers. De broers waren vastbesloten Sandler een allesovertreffende, atypische hoofdrol te bezorgen in Uncut Gems, hun beoogde film over een louche New Yorkse juwelier die de slag van zijn leven hoopt te slaan met de verkoop van een illegaal uit Ethiopië geïmporteerde klomp opaal. Het script is losjes geïnspireerd op de verhalen van hun vader, die ooit in de diamantbuurt van Manhattan werkte, in 47th Street.

Tien jaar geleden al stuurden de broers hun script voor Uncut Gems naar Sandlers agent. Er kwam geen reactie. Wat ook niet zo vreemd was: de Safdies waren destijds nog onbekende, beginnende filmers.

In 2015, toen ze dankzij Heaven Knows What, hun goed ontvangen film over heroïneverslaving, enige naam hadden gemaakt, volgde een tweede poging. Sandler kon niet op de voorgestelde data, antwoordde diens agent. Oké, dan verplaatsen we de data, reageerden de broers. Ook dan kan hij niet, klonk het antwoord. Harvey Keitel was wel geïnteresseerd, evenals Sacha Baron Cohen en Jonah Hill. Ondertussen had Martin Scorsese zich als ‘executive producer’ aan Uncut Gems verbonden en regisseerden de broers hun wervelende doorbraakfilm, de misdaadthriller Good Time (2017), met ster Robert Pattinson. Die film werd opgenomen in de competitie voor de Gouden Palm van het filmfestival van Cannes, naast Noah BaumbachsThe Meyerowitz Stories. Van een afstandje zagen de broers Sandler voorbijtrekken over de rode loper – verzoeken om hem te spreken in de Franse badplaats werden afgewimpeld.

Pas toen Magnolia-regisseur Anderson Good Time had gezien en de film aanprees bij Sandler, toonde die zich geïnteresseerd in een samenwerking met de Safdies. Maar de acteur schrok van het script van Uncut Gems. De tussen louche types, blingminnende rappers en basketbalsterren (zijn clientèle) meanderende, zwaar gokverslaafde en opgefokte juwelier Howard uit de film is óók een falende vader die het buitenechtelijke bed deelt met een twintig jaar jongere vrouw. Sandler was bezorgd wat zijn kinderen later van die rol zouden denken, schreef New York Magazine onlangs in een omvangrijk artikel over de acteur – het eerste profiel in 25 jaar waaraan hij meewerkte, aldus het tijdschrift. De Safdies hadden, met succes, ingepraat op hun ster: dat die Howard heus wel om zijn gezin gaf, maar gezien zijn rusteloze aard niet geschikt was voor een normaal bestaan.

Sandlers dochters Sadie en Sunny, nu 13 en 11 jaar oud, zijn ervaren actrices: ze zijn te zien in een sliert komedies van hun vader, waaronder Grown Ups 2, met het plassende rendier. Ooit zullen ze ook de westernkomedie The Ridiculous 6 zien, waarin hun vader een scène deelt met een indiaanse vrouw die luistert naar de naam ‘Draagt-geen-bh’. Maar de kans dat die dochters zich zullen schamen voor hun vaders optreden in Uncut Gems, waarin een met pinkring, ringbaard en nepgebit uitgedoste Sandler waarlijk excelleert, lijkt niet zo groot.

Oscarnominatie, klonk het na de eerste vertoningen in de Verenigde Staten. Jubelrecensies alom. Steracteur Daniel Day-Lewis belde op om Sandler persoonlijk te complimenteren: hij had de bioscoopstoel voor hem vastgegrepen, zo geweldig spannend was het.

Maar de nominaties voor Uncut Gems en voor Sandler bleven uit. Zijn imago zat de acteur in de weg, constateerde de New York Post, dat enkele anonieme Academy-stemmers had gesproken. Er was minstens nóg zo’n goeie rol nodig, misschien zelfs twee, om hem al die komediezonden te vergeven, eerder zouden de stemgerechtigde collega’s niet bereid zijn Sandler te nomineren.

‘Als ik níét word genomineerd’, waarschuwde de acteur in het radioprogramma van Howard Stern, ‘kom ik terug met een film die met opzet hondsberoerd is, alleen maar om jullie allemaal dwars te zitten.’

Nu is het wachten op Hubie Halloween, Sandlers eerstvolgende komedie. Daniel Day-Lewis heeft nog niet gebeld.

Uncut Gems van Josh en Benny Safdie draait in Nederland alleen in de bioscoop op het International Film Festival Rotterdam. Vanaf vrijdag 31 januari is de film te zien op Netflix.