Alcohol: zegen of gevaar? Humo schenkt klare wijn
‘Het grote debat van hoge gisting’
Bij een fris alcoholvrij drankje brachten we epidemioloog Luc Bonneux, psychiater Frieda Matthys (VUB) en Marijs Geirnaert van het Vlaams expertisecentrum Alcohol en andere Drugs (VAD) rond de tafel. Samen scheiden ze alcoholisch feit van fictie. Maar eerst polsen we voorzichtig wanneer ze zelf nog eens iets stevigers hebben gedronken.
LUC BONNEUX «Gisteren een pilsje, het was voetbal (lacht). En een halve porto voor het slapengaan. Porto drink ik niet vaak, meestal houd ik het bij twee pilsjes of één zwaar bier. Twee eenheden, dus. Twee zware bieren is me te veel, twee pintjes en een kleine vodka kunnen dan weer wel. Wij hebben een Poolse poetsvrouw, die heel goede vodka meebrengt uit haar thuisland. Ik drink ook graag cognac, whisky heb ik nooit gelust.»
HUMO En u, mevrouw Matthys?
FRIEDA MATTHYS «Ik was gisteren jarig en ben uit eten gegaan: ik heb drie glazen wijn gedronken. Standaardglazen.»
MARIJS GEIRNAERT «Ik moet het hoofd pijnigen, ik denk dat ik zaterdag een biertje heb gedronken. (Bedenkt zich) Ah nee, dat was een alcoholvrije pils. Als ik frietjes eet, drink ik er graag een pintje bij, maar ik wilde een fris hoofd houden want ik moest nog veel doen.»
HUMO ‘Standaardglazen’ en ‘eenheden’ hoor ik. U telt uw consumpties?
BONNEUX «Ja, want ik heb al te veel ellende gezien. Ik heb bij de jeugdbeweging leren drinken. Ik had mijn drankverbruik in de hand, maar anderen heb ik daar alcoholist zien worden. Kerels van vijftien, zestien jaar die de dag begonnen met vijf, zes pinten. Erg getalenteerde jongens, maar ik heb sindsdien niets meer van hen vernomen.
»Ik tel dus, maar alleen per dag. De richtlijnen over het aantal glazen per week vind ik verwarrend. Twintig eenheden per week zijn oké, maar niet als je ze alle twintig op zaterdagavond naar binnen giet.»
HUMO Ik zie mevrouw Matthys bedenkelijk kijken.
BONNEUX (wuift) «Maak er vijftien eenheden van – voor alle zekerheid. Mijn punt is dat matig drinken niet het probleem is, maar bingedrinken wel. Alles boven de drie eenheden is een uitspatting. Dat mag al eens gebeuren, maar het mag geen gewoonte worden.
»Ik kan me zelfs niet herinneren wanneer ik voor het laatst dronken was. Dat moet van mijn studententijd geleden zijn. Ik ben sindsdien hoogstens nog eens tipsy geweest. Ik kan ook zeggen dat ik nooit dronken gereden heb.»
HUMO Als alles boven de drie eenheden een uitspatting is, ken ik veel probleemdrinkers.
BONNEUX «Zal ik mijn definitie van een alcoholist geven? Dat is iemand die meer drinkt dan de doorsnee epidemioloog (lacht).»
MATTHYS «Een variant op: ‘Een alcoholist is iemand die meer drinkt dan zijn arts.’»
HUMO Het is bekend dat veel chirurgen te veel drinken.
GEIRNAERT «Alle dokters, ook huisartsen.»
BONNEUX «Het is een risicoberoep.»
MATTHYS «Omdat het een eenzaam en stressvol beroep is. Die mensen hebben vaak de neiging om zichzelf te belonen. Een glas alcohol werkt ontspannend en kalmerend.»
HUMO Maar u telt dus ook, mevrouw Matthys?
MATTHYS «Niet echt, omdat ik toch zelden meer dan twee eenheden drink. Bij mij gaat het vanzelf. Ik denk dat je dat leert als je ouder wordt.»
‘Als je zelf iedere zaterdag dronken in de zetel ligt, kun je moeilijk volhouden dat je kinderen niet mogen drinken’
HUMO Volgens de statistieken neemt problematisch gebruik toe met de leeftijd.
GEIRNAERT «Dat klopt. Ik denk dat wij er bewust mee omgaan door ons beroep. Bij de groepen mensen die meer dan tien glazen per week drinken, zit de piek in de categorie tussen 55 jaar en 64 jaar.»
HUMO Het aanbevolen maximum aantal glazen is onderwerp van een eeuwige discussie. Mevrouw Matthys, u zat in de werkgroep van de Hoge Gezondheidsraad die de nieuwe aanbeveling publiceerde. Waarom moest die nieuwe richtlijn er komen?
MATTHYS «Omdat wetenschappelijk onderzoek aangaf dat de oude aanbeveling – 21 glazen voor mannen en 14 voor vrouwen – te hoog was. Daarom leggen we de grens nu op tien eenheden. We zeggen níét dat je niet méér mag drinken, maar mensen moeten weten dat er een gezondheidsrisico is als je meer dan tien eenheden per week drinkt.»
HUMO De Nederlandse overheid raadt aan om helemaal geen alcohol te drinken.
MATTHYS «Zo ver gaan wij niet, omdat mensen het niet zouden pikken, en omdat we dat ook niet hard kunnen maken. Maar het is een kwestie van voortschrijdend inzicht: het kan best dat de grens nog zakt.»
HUMO De wetenschap is er zelf ook nog niet uit: in mei publiceerde The Lancet een studie waaruit bleek dat élk glas er één te veel is. Dat zorgde voor opschudding.
BONNEUX «Ik heb toen een column geschreven die enig succes heeft gehad (grijnst). Ik ben een aanhanger van de no-nonsenseaanpak in de epidemiologie: hou het simpel. Die studie heeft zeker grote verdiensten, maar ik zou sommige stukken toch laten verbeteren. En ze is zeker fout aan de man gebracht: zo’n brute stellingname werkt contraproductief en is dom.»
HUMO De kranten kopten: ‘Elk glas alcohol verkort de levensduur met een halfuur.’
BONNEUX «De persdienst van de universiteit van Rotterdam heeft die onzin bedacht. Ik ben zelf gepromoveerd aan die universiteit. De persdienst heeft mijn onderzoek ook ooit samengevat zonder mij daarin te kennen. Ik heb toen gezegd: ‘Nooit meer.’ Die diensten worden bevolkt door sociale wetenschappers die vooral goed hete lucht kunnen verkopen. Hun tekst is kritiekloos overgenomen door wetenschapsjournalisten die zelfs de moeite niet hebben genomen om de samenvatting van de studie te lezen.»
HUMO U heeft ooit gezegd: ‘Luister niet te veel naar de goedbedoelde adviezen van de anti-alcoholbrigade.’
BONNEUX «In geen enkel advies zul je dat lezen – en ik begrijp ook wel waarom – maar ik denk dat een beetje alcohol goed is voor de gezondheid. In elk geval voor de 80 procent van de mensen die er tegen kunnen, slechts een kleine minderheid trapt in de val van de verslaving. Dan is de vraag of de nadelen voor de minderheid opwegen tegen de voordelen voor de overgrote meerderheid. Je moet mensen ervan bewust maken dat alcohol niet ongevaarlijk is, maar je mag de mensen die af en toe een biertje drinken niet problematiseren.
»Eén of twee glazen per dag hebben een positief effect, daar is een berg bewijs voor. Alcohol verlaagt de kans op een hartinfarct, doordat het de bloedvaten wijder maakt.
»Ik heb eens een Amerikaans onderzoek naar blanke protestanten geanalyseerd, van wie 55 procent geen alcohol drinkt. Hun grootste gezondheidsprobleem was dat ze te weinig dronken. Ik heb dat nooit geschreven, maar het is wel zo. Het beschermende effect van alcohol is wel minder belangrijk geworden, omdat veel minder mensen sterven aan een infarct: we kunnen hart- en vaatproblemen veel beter behandelen dan vroeger.»
HUMO Maar u vindt die 14 en 21 eenheden per week dus nog altijd aanvaardbaar?
BONNEUX «Dat blijkt ook uit die studie in The Lancet: tussen de 10 en de 15 eenheden is de sterftetoename allesbehalve significant, en tussen de 15 en 20 eenheden eigenlijk nog altijd niet. Als je een veiligheidsmarge inbouwt, mag je zeggen dat je bij 15 consumpties per week geen hoger risico loopt om te sterven door alcoholgerelateerde ziektes.»
Zatte olifant
HUMO Het weldadige effect van alcohol zou overschat worden, omdat de drinkers in onderzoeken vergeleken werden met een controlegroep van niet-drinkers. Heel veel van die mensen dronken niet omdat ze ooit alcoholist waren of omdat ze ziek waren. Natuurlijk komen de drinkers er dan beter uit.
MATTHYS «Dat weten we al langer, en die mensen vertekenen inderdaad het resultaat. Maar het is ook aangetoond dat mensen die matig drinken, doorgaans gezonder eten en leven. Dus wat vergelijk je dan?»
HUMO Ik denk nu onwillekeurig aan het mediterraanse dieet, met rode wijn in plaats van bier en olijfolie in plaats van boter.
BONNEUX (wegwerpgebaar) «Mensen rond de Middellandse Zee sterven minder snel, maar we hebben geen idee waarom. We wijten het dan maar aan hun eetgewoonten, die we gemakshalve omschrijven als ‘het mediterraanse dieet.’ Maar eigenlijk weten we niet zo veel over voeding. Voedingsdeskundige Martijn Katan raadt zelfs aan om weg te zappen als iemand een voedingsadvies geeft. Hij maakt zich sterk dat je niets zinnigs kunt zeggen over voeding en alcohol.
»Veel adviezen hebben te maken met taboes. Alcohol tijdens de zwangerschap is een mooi voorbeeld. Ik heb de studies onderzocht: één glas alcohol per dag is écht geen probleem. Maar zwangere vrouwen zijn altijd het slachtoffer geweest van voedingstaboes. Toch is er geen spat bewijs dat één glas slecht voor hen is. En wees gerust: ik kan gemakkelijk aantonen dat vijf glazen per dag wél slecht zijn. Voor mijn generatie was zwaar bier goed voor de moedermelk. Mijn vrouw drinkt nog veel minder dan ik, maar ze heeft er tijdens de zwangerschap nooit naar gekeken, bij manier van spreken.»
”Veel mensen vinden het blijkbaar nodig om even minder te drinken. Dat is een hele ommekeer in hoe we over alcohol denken” Marijs Geirnaert
HUMO Ik ken vrouwen die zich bekeken voelden toen ze tijdens hun zwangerschap een glas aan de lippen zetten.
MATTHYS «Je kunt niet bewijzen dat alcohol schadelijk is, omdat je moeilijk studies kunt doen waarbij je een groep zwangere vrouwen verplicht om elke dag een glas te drinken. Alle informatie komt van individuele gevallen. Als een kind misvormd geboren wordt, vragen ze de moeder wat ze gedaan heeft tijdens de zwangerschap. Een rechtstreeks verband kun je niet aantonen, maar dat is bij roken ook zo en toch vindt iedereen het evident om te zeggen dat je niet mag roken tijdens de zwangerschap.
»We zien dat hoogopgeleiden vaker alcohol drinken en minder roken tijdens de zwangerschap dan laagopgeleiden – ze drinken overigens ook meer in het algemeen. Ik merk dat artsen het moeilijk vinden om tegen die groep te zeggen: ‘U zou het beter niet doen.’ Sommigen gebruiken zelfs argumenten zoals: ‘Als ze niet mogen drinken, hebben ze meer stress en dat is ook niet goed voor de baby.’ Tegen laaggeschoolden zeggen dat roken schadelijk kan zijn voor de baby, is blijkbaar veel gemakkelijker.»
GEIRNAERT «Alcohol is zo sociaal aanvaard dat de risico’s ervan toch nog te veel gebanaliseerd worden. Mensen knijpen nog te vaak een oogje dicht voor studenten die te veel drinken, of voor mensen die dronken achter het stuur kruipen. We zijn ook erg tolerant voor reclame die zegt dat het niet leuk kan zijn zonder alcohol. Alcohol hoort er nog altijd te veel bij.»
BONNEUX «Ik had een vriend die niet dronk omdat hij het niet lekker vond en tegendraads van karakter was: wij lachten met hem. Dat zou ik nu nooit meer doen. Maar ik word nog altijd kregelig van ambtelijke betutteling. Gezondheid is belangrijk, maar ik merk ook even op dat veel mensen om euthanasie vragen omdat ze het leven beu zijn. We moeten ons vragen stellen over onze ambities en prioriteiten.»
HUMO Met andere woorden: geluk mag een prijs hebben?
BONNEUX «Dat vind ik wel, als het maar binnen de perken blijft. Het is interessant om je af te vragen in welke wereld we willen leven. Als je mij vraagt of ik mijn kleinkinderen wil zien opgroeien in een rookvrije wereld, dan zeg ik onmiddellijk: ‘Ja.’ Ik kan niet één voordeel van tabak opnoemen. De vraag of ik ze wil zien opgroeien in een wereld zonder alcohol vind ik veel moeilijker.»
HUMO Wat vindt u, mevrouw Geirnaert?
GEIRNAERT «Ze zeggen vaak dat alcohol het nieuwe roken is, maar ik ben het daar niet mee eens. Het is wel belangrijk dat mensen de risico’s kennen en er bewust mee omgaan: weet waaraan je begint, leer hoe je lichaam erop reageert en leg jezelf grenzen op.»
MATTHYS «Roesmiddelen horen onlosmakelijk bij de mens, en er is niets mis met plezier. Mijn grootste zorg is dat mensen moeten beseffen dat alcohol drinken niet zonder risico is.»
BONNEUX «Je zult het nooit kunnen uitroeien, want alcohol is ouder dan de mensheid. Als dieren eraan kunnen geraken, laten ze de kans niet liggen. Ik heb in Congo gewoond. Tijdens het mangoseizoen liggen de rijpe vruchten er op de grond te gisten tot ze alcohol bevatten. Dieren zijn er dol op. In een BBC-documentaire over alcoholgebruik bij dieren, zag ik een aap over zijn zere hoofd wrijven, door een kater. Een giraf stond scheef op zijn poten en een olifant hing tegen een boom: ladderzat. We nemen aan dat de eerste primitieve landbouw te maken had met alcohol, de Sumeriërs hadden een godin van het bier en de eerste menselijke industrie was waarschijnlijk de bierbrouwerij. In Afrika zie je bananenplantages die niet dienen voor voeding, maar om bier te maken.
»(Op dreef) Ik hou ook van alcohol, en van de eindeloze variaties. Op reis proef ik altijd de lokale likeuren en bieren. Het is gewoon erg lekker. Maar je betaalt er een prijs voor: een minderheid gaat eraan kapot, op de meest zielige manier. Ik ben als arts verbonden aan een verpleeghuis. Een groot deel van mijn klanten zijn ex-alcoholici.
‘Mensen onderschatten hun drankgebruik systematisch: de verkoopcijfers liggen een pak hoger dan wat mensen zeggen dat ze drinken’
»Het probleem is dat gezondheid een religie is geworden, met gezondheidstalibans die zeggen wat je mag doen en wat niet, op basis van wankele wetenschap. De vraag is ook: wat maakt het uit? Onze levensverwachting zit nu al boven de 80 jaar. Als je de sterfgevallen op jonge leeftijd – door ongevallen en zelfdoding – eruit haalt, zit je aan 88 tot 90 jaar. En die leeftijd zal nog stijgen. Dan moet je je afvragen: welk verschil maken al die gezondheidsadviezen nog?»
GEIRNAERT «Bij die sterfte op jonge leeftijd speelt alcohol net een grote rol. Denk maar aan verkeersongevallen. Maar ook bij zelfdoding komt vaak alcohol kijken. Omdat de rapportage hapert, wordt het effect onderschat in de statistieken.»
Bier voor kinderen
HUMO Ongevallen. Zelfmoord. Bij welke andere gezondheidsproblemen speelt alcohol een rol?
GEIRNAERT «De WHO spreekt over 200 aandoeningen die aan alcohol gerelateerd zijn. Wij maken een onderscheid tussen de korte en de lange termijn. Bij jonge mensen is accuut overmatig gebruik een probleem, met ongevallen en zelfdodingen tot gevolg, maar ook alcoholcoma’s. Bovendien leggen veel mensen de basis voor hun drankgebruik in de studententijd. Maar acuut overmatig drinken komt ook bij oudere drinkers voor. Zij zijn trouwens het meest hardleers in rijden onder invloed. Alcohol beïnvloedt ook onze controlemechanismen, wat resulteert in ongeremd gedrag, vandalisme, criminaliteit…
MATTHYS «Op lange termijn veroorzaakt alcohol problemen aan de lever, met levercirrose als eindstadium. Het centrale zenuwstelsel lijdt onder alcohol, met geheugenproblemen, karakterveranderingen of hersenbeschadiging als gevolg – het syndroom van Korsakov. Alcoholmisbruik veroorzaakt veel psychische en sociale problemen: op het werk, relatieproblemen, familiaal geweld. En alcohol verhoogt de kans op veel kankers, niet alleen die van het spijsverteringsstelsel.»
”Gezondheid is een religie geworden, met gezondheidstalibans die zeggen wat mag, op basis van wankele wetenschap” Luc Bonneux
BONNEUX «Door alcohol krijg je een heleboel calorieën binnen. Bij vrouwen stimuleert zwaarlijvigheid de productie van oestrogeen, waardoor het risico op borstkanker stijgt. Daarnaast verhoogt de kans op beroertes en hersenbloedingen.
»Maar we hebben het altijd over betrekkelijk kleine risico’s. Ik maak me meer zorgen over afwijkende drinkpatronen zoals bingedrinken. Je overspoelt je hele organisme met alcohol: je lever kan het niet verwerken, het gaat allemaal recht naar de hersenen. Zeker voor jonge mensen is dat schadelijk.»
HUMO Bingedrinken is een relatief nieuw fenomeen: hoe is dat in zwang geraakt?
GEIRNAERT «Het is niet nieuw, maar het komt meer voor dan vroeger.»
MATTHYS «Dat heeft te maken met een veranderende jongerencultuur. Het lijkt meer op druggebruik dan op drinken.»
GEIRNAERT «Ze drinken voor de roes, om zo snel mogelijk dronken te worden. Dat is iets anders dan een avond lang drinken en gaandeweg dronken worden. Denk ook aan het relatief nieuwe fenomeen ‘indrinken’, waarbij jongeren thuis of op kot alcohol drinken om in the mood te komen voor ze naar een feest trekken. Het is goedkoper en ze vinden het gezelliger. Bovendien vinden ze het heel normaal. Maar het is niet zonder risico, want de hersenen van jonge mensen zijn nog niet volgroeid.»
BONNEUX «Daarom kan het geen kwaad om na te denken over een hogere leeftijdsgrens.»
GEIRNAERT «We zijn één van de laatste landen in Europa waar je al vanaf je 16de bier en wijn mag drinken. Maar omdat de grens op 16 ligt, beginnen ook al veel 15-jarigen stevig te drinken. Als we de grens optrekken, zullen we ook de leeftijd waarop jongeren beginnen te drinken doen opschuiven.»
HUMO Wat met het klassieke tegenargument: verbieden maakt aantrekkelijk?
GEIRNAERT «Dat geldt voor een kleine minderheid van waaghalzen, maar de grote groep zegt: ‘Als het niet mag, dan mag het niet.’ Het doet ertoe. Toen ik hier begon, was er geen duidelijke leeftijdsgrens en had 60 procent van alle 12-jarigen al alcohol gedronken.»
MATTHYS «Dat zat in onze cultuur.»
BONNEUX «Wij dronken als kind tafelbier.»
MATTHYS «Een duidelijke leeftijdsgrens maakt het ook gemakkelijker voor ouders.»
HUMO Er gaan stemmen op om de grens zelfs op 21 jaar te leggen. Akkoord?
MATTHYS «Eigenlijk zijn je hersenen pas op je 24ste helemaal rijp.»
BONNEUX «Je moet jongeren natuurlijk ook wel een béétje de kans geven om domme dingen te doen.»
HUMO Hoe kunnen ouders hun kinderen leren om verstandig om te gaan met alcohol?
GEIRNAERT «Je begint daar best zo vroeg mogelijk mee. Leg je kind uit wat alcohol met je doet, en dat het iets is wat volwassenen af en toe drinken. Leg hen uit dat ze er beter niet mee beginnen voor hun 18de, want dat je er gekke dingen van gaat doen. Wijs hen op het risico op ongevallen, en dat ze een slecht figuur kunnen slaan bij vrienden. Controle is extra belangrijk voor jongeren, want zij moeten nog een zelfbeeld vormen. Als je kinderen ouder dan 18 zijn, kun je afspraken maken over wanneer en hoeveel ze mogen drinken, bijvoorbeeld: niet drinken en rijden.»
BONNEUX «Het is belangrijk dat je consequent bent. Als je zelf iedere zaterdag dronken in de zetel ligt, kun je moeilijk volhouden dat je kinderen niet mogen drinken. Drink met verstand.»
Wijn op tafel
HUMO Ik ben voor dit debat op zoek gegaan naar recente cijfers over alcoholgebruik in België: ik ben van een kale reis teruggekomen.
GEIRNAERT «De laatste gezondheidsenquête is van 2013. Het klopt dat de cijfers verouderd zijn. Het alcoholgebruik bij jongeren volgen we wel jaarlijks op.»
HUMO De meest betrouwbare cijfers zouden van de producenten komen.
MATTHYS «Zij weten hoeveel er verkocht wordt, maar niet hoeveel er gedronken wordt.»
BONNEUX «Toch zijn die cijfers interessant. De verkoopcijfers liggen namelijk een pak hoger dan wat mensen zeggen dat ze drinken. Je kunt alleen maar vermoeden dat de helft van alle alcohol in de kast staat of in de goot is beland. Mensen onderschatten hun gebruik systematisch. Het biertje of wijntje bij het eten vergeten ze al snel te tellen.»
HUMO Volgens de recentste cijfers van de Wereldgezondheidsorganisatie, uit 2014, drinken Belgen ouder dan 15 elk jaar gemiddeld 12 à 13 liter pure alcohol. In Europa verzetten alleen de Litouwers, Esten, Wit-Russen en Tsjechen meer.
BONNEUX «Dat is de vodka-belt. Daar hebben ze veel last mee, hoor.»
GEIRNAERT «Dat wij zo veel drinken, heeft wellicht te maken met onze biercultuur. Bier is cultureel erfgoed (rolt met de ogen). Bier wordt heel onschuldig voorgesteld, en het is overal. Tijdens het WK voetbal hingen overal Belgische vlaggen met het logo van een biermerk: vinden wij dat echt normaal? In veel andere landen vlieg je daarvoor de gevangenis in, hier krijg je een gratis bak Jupiler als je een kinderfiets koopt. Wij hebben dat aangekaart bij de JEP, de jury voor etische praktijken in de reclame: ze lachen ons uit.»
HUMO Het verbaasde me niet weinig dat zelfs de Britten minder drinken dan wij.
BONNEUX «Mij ook, Groot-Brittannië is de bakermat van het bingedrinken. Ik was er vorige week nog: nergens zag ik zo veel dronken mensen bij elkaar, soms al heel vroeg. Ze waren onbeschroomd stomdronken.»
GEIRNAERT «De drinkers zijn er zichtbaarder omdat veel Britten bijna alleen buitenshuis drinken. Terwijl mensen bij ons steeds meer thuis drinken.»
HUMO Mogelijk nog verbazender: zelfs de Fransen drinken minder dan wij.
GEIRNAERT «Ja, men heeft de mond vol over mediterrane landen waar elke dag alcohol wordt gedronken, maar dat klopt niet meer. In Frankrijk kwam vroeger bij elke maaltijd de fles wijn op tafel en kinderen dronken al jong hun eerste glas. Nu zijn daar minder mensen die elke dag alcohol drinken dan bij ons. Dat heeft met de leeftijdsgrens van 18 jaar te maken, maar ook met de loi Évin uit 1991. Die wet legt onder meer de reclame aan banden. Adverteerders mogen bijvoorbeeld alleen maar de fles tonen en zeggen wat erin zit. Dat is een enorm verschil met wat wij naar het hoofd geslingerd krijgen: geluk! Gezelligheid! Vriendschap en sportiviteit.»
BONNEUX «Frankrijk had vroeger veel meer alcoholdementie dan wij.»
MATTHYS «Meer levercirrose ook. Dat is voorbij.»
GEIRNAERT «In Italië loopt het alcoholgebruik de laatste jaren ook enorm achteruit, ze horen bij de beste leerlingen van de klas in Europa, maar we weten nog niet goed waarom.»
”Roesmiddelen horen onlosmakelijk bij de mens, er is niets mis met plezier” Frieda Matthys
HUMO De Nederlanders zijn ook goed bezig. Ik put uit eigen ervaring: mijn Nederlandse schoonfamilie drinkt koffie met Kerstmis, geen champagne of bier.
MATTHYS «Zij zijn calvinisten, wij niet.»
BONNEUX «Ik ken Nederland goed omdat ik er gewerkt heb. Er is een groot verschil tussen de schijn en de werkelijkheid. De helft reageert er niet op enquêtes. Je moet je afvragen waarom. Ik geloof niet dat Nederland zoveel anders is dan België. Integendeel, denk ik soms. Drankmisbruik bij jongeren is er een groter probleem dan bij ons.»
HUMO Volgens de Nederlandse Jellinek-stichting is 0,7 procent van de Nederlanders alcoholist en 10 procent probleemdrinker. Hoe zit dat bij ons?
GEIRNAERT «Voor probleemdrinkers zitten we op hetzelfde niveau. Voor alcoholisme bestaat eigenlijk geen duidelijke omschrijving.»
HUMO Dat was mijn volgende vraag.
MATTHYS «Vanaf wanneer is iemand een alcoholist? Eigenlijk gebruiken we het woord niet meer en je kunt het sowieso niet uitdrukken in eenheden. Zelfs bij probleemdrinkers doen we dat niet. Het heeft te maken met een complex geheel van factoren: afhankelijkheid, craving, lichamelijke en psychische schade. Er bestaan vragenlijsten die snel duidelijk maken of iemand aan de juiste of de verkeerde kant van de grens zit. Bijvoorbeeld: ‘Heeft iemand je er al op aangesproken en ergerde dat je?’ Of: ‘Heb je al geprobeerd om te stoppen maar lukte het niet?’ En: ‘Heb je ooit al ’s ochtends iets gedronken om je beter te voelen?’ Artsen kunnen met die vragenlijsten probleemgedrag in een vroeg stadium detecteren. Dat is belangrijk, want dan is het gemakkelijker om het gedrag te veranderen.»
Iedereen stomdronken
HUMO Mevrouw Geirnaert, aan de telefoon zei u dat u het bij gebrek aan recente cijfers niet kunt hardmaken, maar dat u aanvoelt dat er minder wordt gedronken dan vroeger.
GEIRNAERT «Ja. Door de reacties op Tournée Minérale. We zijn twee jaar geleden gestart, en we zijn verrast door het hoge aantal deelnemers. Het concept is ook heel snel ingeburgerd. Het is een bewustmakingscampagne, niet bedoeld voor probleemdrinkers maar voor de matige drinker: sta eens stil bij je drinkgedrag.»
MATTHYS «‘Kan ik nog stoppen? Kan ik nog zonder?’ Patiënten die niet in behandeling zijn voor een verslaving en collega’s melden me spontaan dat ze meedoen: ‘Ik weet nu dat ik aan de goede kant zit.’»
GEIRNAERT «Veel mensen vinden het blijkbaar nodig om even minder te drinken. Dat is een hele ommekeer in hoe we over alcohol denken. De industrie is er snel opgesprongen met een groot aanbod aan alternatieve, niet-alcoholische drankjes.»
HUMO Sommige hulpverleners zijn niet zo enthousiast over alcoholvrij bier.
MATTHYS «Dat snap ik. Je kunt redeneren dat je er een gewoonte mee onderhoudt, en dat je uiteindelijk misschien weer overstapt naar de alcoholhoudende variant.»
GEIRNAERT «We vragen ons wel af of het voor jongeren geen opstapje is. Het staat bij de limonades, maar het ziet eruit als pils en heeft hetzelfde etiket. Het zou de drempel kunnen verlagen, maar we hebben nog niet genoeg wetenschappelijk bewijs.»
BONNEUX «Ik zou opletten met zulke redeneringen, want daarmee dreigen we toch in betutteling te verzanden. Dat is een moeilijke grens.
»Ik heb net een prachtig boek uit, ‘1793’, en daarin liep iedereen stomdronken rond. In de 19de eeuw was dat hier niet anders, arbeiders werden betaald met flessen jenever. Ik denk dat we tegenwoordig veel volwassener met alcohol omgaan.»
HUMO Ik wil graag op een positieve noot eindigen: kun je een beetje te veel drinken en toch gezond oud worden?
BONNEUX «Dat denk ik wel.»
MATTHYS «Veel hangt af van je genen en de rest van je manier van leven.»
GEIRNAERT «Maar zelfs gezond leven geeft je geen garantie op een lang leven.»
BONNEUX «Ik toon bij lezingen vaak een foto van Jeanne Calment, de oudste vrouw ter wereld. Ze is 122 geworden, ook al rookte ze elke dag. Maar ik moet zeggen dat ik in het verpleeghuis heel weinig rokers zie, hoor: ze zijn dood voor ze 90 worden. Als je echt veel drinkt, meer dan zes glazen per dag, zul je niet erg oud worden.»
