Mag er ook nog op de politieke verantwoordelijkheid gewezen worden?
Ontmenselijken. Het begrip duikt voortdurend op in verband met de manier waarop N-VA voorzitter Bart De Wever en zijn Belgische staatssecretaris voor Asiel en Migratie Theo Francken tussenkwamen over de dood van de Iraaks-Koerdische peuter Mawda. De ouders van Mawda zijn niet alleen slachtoffers, maar dragen ook verantwoordelijkheid, zei De Wever, aangezien ze hun kinderen meenamen op gevaarlijke pogingen om in het Verenigd Koninkrijk te geraken. Dat, stellen veel geschokte Vlamingen, toont aan hoe ver we al doorgeschoven zijn in de richting van het ontmenselijken van vluchtelingen en migranten. Het is straks nog maar een stapje eer het schieten op deze mensen wettelijk toegestaan wordt.
Ik denk dat er enkele zaken verward worden.
De bevestiging dat de ouders verantwoordelijkheid hadden (en namen), is eerder een bevestiging dan een ontkenning van hun menselijkheid.
Louter formeel is de analyse van De Wever het tegenovergestelde van het ontmenselijken van het gezin . Ze worden niet gereduceerd tot willoze slachtoffers die het lot fatalistisch en lijdend ondergaan, ze worden integendeel voorgesteld als mensen met wat in het Engels agency heet: mensen die het leven handelend tegemoet treden, er zelf vorm aan willen geven en -ondanks de blijkbaar overweldigende moeilijkheden die staten en niet-statelijke actoren zoals milities, smokkelaars en xenofobe bewegingen opwerpen, toch doorzetten om voor zichzelf en voor hun kinderen een toekomst mogelijk te maken. Of voorzitter De Wever het zo bedoelde, is een andere zaak, maar de bevestiging dat de ouders verantwoordelijkheid hadden (en namen), is eerder een bevestiging dan een ontkenning van hun menselijkheid.
De enigen die in dit verhaal, door de koude politieke recuperatie van het menselijke drama, ontmenselijkt werden, of beter: toonden dat ze in verregaande mate ontmenselijkt zijn, waren voorzitter De Wever en zijn Vlaamse supporters. Dat laatste heir leek op sociale media erg groot en even wars van mededogen als de voorzitter, terwijl de echte wandelende en pratende en denkende Vlamingen die ik tegenkwam een heel andere mening leken te hebben.
Het behoort tot het minimale menselijke fatsoen en dus ook tot de vanzelfsprekende omgangsvormen in Vlaanderen om mee te voelen met de onmenselijke pijn van ouders die net hun tweejarige peuter verloren. Iedereen die kinderen heeft, kent de existentiële angst dat zijn of haar kind iets onherstelbaars overkomt en dat je daar zelf mee verantwoordelijk voor bent. Op het moment dàt zoiets gebeurt, piekt die angst tot paniek en tot de allesoverheersende zekerheid dat je verantwoordelijk bent, helemaal en misschien alleen jij. Ook wie zelf geen kinderen heeft, moet zich daar iets bij kunnen voorstellen. Je moet dus al heel koud en kil geworden zijn om dat soort intuïtieve menselijkheid niet te kunnen of te willen opbrengen.
In het geval van Mawda is “het onherstelbare” veroorzaakt door een Belgische politiekogel. In een rechtsstaat als België is het politieoptreden gedekt door een duidelijke, hiërarchische lijn van verantwoordelijkheden, verplichtingen en beperkingen. De politieke verantwoordelijkheid begint en eindigt weer bij de minister van Binnenlandse Zaken. Meerderheid en oppositie waren het erover eens dat er een ernstig en onafhankelijk onderzoek moet komen naar de reden waarom een Belgische politieagent zich gemachtigd voelde om te mikken op de chauffeur van een rijdend busje vol passagiers -want dat is de versie van de feiten waar we nu van moeten vertrekken. Het is niet onmogelijk dat daarbij ook de politieke verantwoordelijkheden van de minister van Justitie of zelfs van de staatssecretaris voor Asiel en Migratie in het blikveld komen.
N-VA voorzitter De Wever en zijn Belgische staatssecretaris voor Asiel en Migratie Francken duwen de ouders kopje onder in de oceaan van zelfbeschuldiging waarin ze zich ongetwijfeld al bevinden
De enigen die zich niet aan die consensus wilden houden, waren N-VA voorzitter De Wever en zijn Belgische staatssecretaris voor Asiel en Migratie Francken. Dat de voorzitter daarbij zonder gène gebruik maakte van informatie uit een gerechtelijk dossier, maakt bovendien duidelijk dat hij niet alleen niet geeft om het menselijke lijden en leven van concrete en zichtbare mensen, maar ook dat hij de regels van de rechtsstaat zelf voor het oog van iedereen aan zijn laarzen lapt. Dat de rest van de regering en van de politieke wereld daar bij staat en ernaar kijkt -of iets mompelt, maar niet te hard want morgen moet er weer met De Wever onderhandeld worden- maakt de hele politieke wereld mede-verantwoordelijk.
Dit zijn dus de feiten: een man, een vrouw en een kind gaan op de vlucht, maar vinden geen ordentelijke en legale manier om elders in de wereld een leven op te bouwen. Onderweg, en in abominabele omstandigheden, komt er een kind bij. Twee jaar later leeft het gezinnetje nog steeds opgejaagd in de meest welvarende regio van de wereld, en wordt hun jongste kind gedood door een politiekogel. De voorzitter van de grootste politieke partij van het land en de staatssecretaris voor Asiel en Migratie, van dezelfde partij, schakelen klaarblijkelijk hun menselijke mogelijkheid tot medelijden uit en duwen de ouders kopje onder in de oceaan van zelfbeschuldiging waarin ze zich ongetwijfeld al bevinden.
Is die kilheid toe te schrijven aan het feit dat ze in alle geval de wet en gehoorzaamheid aan de wet boven de mens en zijn of haar noden plaatsen? Is het met andere woorden een uiting van hun diepgewortelde autoritaire overtuiging? Of is ze terug te voeren op het feit dat de slachtoffers uit het Midden-Oosten komen, en dus de essentiële Andere zijn waarmee geen medeleven betaamt volgens een bepaald ideologisch discours?
Lees ook
Dus, ja: het verhaal van Mawda, haar ouders en haar broertje toont aan dat een bepaalde politiek ontmenselijkend werkt, maar het zijn de politici zelf die blijkbaar bereid zijn om hun eigen menselijkheid op te schorten voor politiek gewin. Of de samenleving en de Vlaamse burgers bereid zijn hun eigen menselijkheid in te ruilen voor de beloften van kille politici, moet nog blijken.
P.S. ik gebruik bij herhaling de functie van onder andere de N-VA voorzitter, omdat ik niets te zeggen heb over de man, de vader, de mens Bart De Wever. De politicus, daarentegen, is een publiek figuur en zijn optreden verandert de Vlaamse samenleving. Dan is het wel normaal, vind ik, dat zijn optreden geanalyseerd wordt. We mogen het toch nog hebben over de verantwoordelijkheid van politici, toch?
