Kobe Ilsen verkende hemel en hel voor ‘Op één’. ‘Het zou pijn doen als dit programma slecht wordt ontvangen. Dit is wellicht het beste wat ik kan maken’
‘Wij kennen in België zoveel burn-outs en depressies omdat het kán. In de VS hebben ze die luxe niet’
Vóór het interview wil hij twee fragmenten laten zien, om de intensiteit van ‘Op één’ te tonen. Het eerste fragment komt uit Mosul, de Iraakse stad die een jaar geleden nog tot de Islamitische Staat behoorde. Vandaag is het één reusachtige ruïne. We zien Irakezen die horrorverhalen vertellen. Een gids met doffe ogen. Rottende lijken. Een presentator die misselijk vooroverbuigt en vecht tegen de braakneigingen. In de zetel naast ons voelen we hem wegzinken. Hij wordt stil en lijkt alles te herbeleven. Dit past niet in het clichébeeld van de schalkse presentator. Dit is de Ilsen van ‘Doodgraag leven’, het programma waarin hij tien jaar geleden terminale patiënten volgde in hun laatste levensjaar.
Het tweede fragment wordt wellicht één van dé beelden van dit tv-seizoen. In Hongkong wurmt hij zich binnen in een coffin home: een klein appartement waar 24 mensen in kasten wonen. De beklemmende hitte plakt op het scherm, de sfeer is claustrofobisch, en je ziet Ilsen met de minuut ongemakkelijker worden. Een oud mannetje toont het kruipkot dat hij zijn thuis noemt, maar is verrassend goedlachs. De presentator vraagt hoe hij erin slaagt om zo positief te blijven. Het antwoord treft hem vol in het gezicht. Hij gaat naar buiten. En breekt.
Kobe Ilsen «Dit is het heftigste programma dat ik al heb gemaakt. We hebben zestien landen bezocht in vijf maanden tijd. Met een paar draaidagen per land is dat een razend tempo. Ik heb zoveel prikkels tegelijk gekregen dat het me nog niet is gelukt om alles te verwerken. Overal hebben we dingen meegemaakt en mensen ontmoet die ik nooit meer zal vergeten. Voeg daarbij de stress, de vermoeidheid en de jetlag, en je weet dat het superintens is geweest. Ik heb zowat elke menselijke emotie doorstaan en die vers van de lever in de camera gegooid. Alles is rauw en echt, en dat maakt het kwetsbaar. Dit is mijn signature dish: het concept, de stijl, de muziek en de onderwerpen sluiten aan bij het soort tv dat ik wil maken. Al mijn energie, al mijn kunde zit hierin. Als dit niet goed ontvangen wordt, zal dat pijn doen.»
HUMO Wat was het idee achter het programma?
Ilsen «Ik wou eens weten hoe goed we het nu écht hebben in vergelijking met de rest van de wereld. De klaagcultuur in België stoort me al langer. Onze mentaliteit heeft iets van partners die allang op elkaar zijn uitgekeken: die zien ook alleen nog de gebreken. De media dragen bij tot dat negativisme, maar ook politici doen alsof het hier één groot tranendal is: ‘Het verkeer is een ramp,’ ‘Justitie is wereldvreemd,’ ‘Onze gevangenissen zijn middeleeuws.’ Daarom leek het me tijd voor een realitycheck. We hebben thema’s gekozen waarover iedereen praat bij de bakker: wonen, werk, relaties, gezondheid. Per thema bestaan er wereldranglijsten waarin je kunt zien hoe België scoort, wie nummer één is en wie aan de staart bungelt. De beste en slechtste landen hebben we bezocht, en van beide uitersten viel heel wat te leren.»
Wonen: Australië en Hongkong
Ilsen «Nergens ter wereld is de woonoppervlakte kleiner dan in Hongkong. De gemiddelde inwoner moet het er stellen met 40 vierkante meter. Die stad is een jungle van wolkenkrabbers. Zo ver je kunt kijken, zie je woonblokken met piepkleine raampjes en druipende aircomachines. Het is er heet, vochtig, en op elk moment loopt er een massa volk over straat. Dat geeft een heel beklemmend gevoel.»
HUMO En toch wil iedereen daar wonen, in het New York van Azië.
Ilsen «De vastgoedprijzen zijn navenant. We hebben een vrouw bezocht die met haar man, baby en schoonmoeder in een flat van 55 vierkante meter woonde. Vijf meter op elf, maar het kostte wel 650.000 euro. De Filipijnse huishoudhulp sliep op een matje naast het bed van de schoonmoeder. Als die naar het toilet wou, moest ze over dat meisje heen stappen. Privacy bestaat daar niet. Buiten ben je omsingeld door mensen, binnen is er amper ruimte. Ik vroeg dat koppel hoe ze vrijden, met hun schoonmoeder op twee meter, aan de andere kant van de gyprocmuur. ‘Heel discreet,’ was het antwoord. Je kunt je vrouw daar niet tegen de muur plakken, hè. Maar toen ik zei dat ik het akelig krap vond, waren ze verbaasd. ‘Meer heb je toch niet nodig?’ De meeste Hongkongers wonen nog kleiner.»
HUMO Zoals de sukkelaars in de coffin homes.
Ilsen «Twééhonderdduizend mensen wonen daar in kasten! Ze delen een klein appartement dat is onderverdeeld in 24 schuiven. In zo’n schuif past enkel een matras, en daar betalen ze 240 euro per maand voor. De oude man die ik interviewde, was een violist, maar zijn vingers stonden krom van de reuma. Hij had een universitair diploma en toch woonde hij in een stinkende, vochtige, snikhete kast tussen de heroïneverslaafden. De airco mocht maar een paar uur per nacht opstaan. Maar hij bleef lachen. Toen hij toonde hoe hij sliep, in embryohouding tussen zijn weinige bezittingen, werd het me te veel. Ik heb in jaren niet meer zo gehuild. De moed die nodig is om in zo’n ellende toch nog het positieve te zien, dat was een les in nederigheid die maanden bleef nazinderen. Ik ben naar een bankautomaat gewandeld en heb hem geld gegeven, zodat hij een maand verder kon. ‘Niet uit medelijden,’ zei ik, ‘maar uit bewondering voor je kracht.’
‘In Benin wou ik een jong meisje naar haar ambities vragen. Ze wist niet eens wat dat woord betekent ”
»Een paar dagen later stonden we in Australië, op het landgoed van een miljonair: ’n lapje van 325 hectare in de mooiste vallei van het land. We hebben daar met quads en dirtbikes rondgecrosst, ik waande me in Jurassic Park. Het moet heerlijk zijn om zo ruim te kunnen wonen. Hij nam de helikopter om zijn buurvrouw te bezoeken. Maar na Hongkong vond ik het ook pervers. Kunnen we het ons nog veroorloven dat één mens zo’n groot stuk van de planeet bezit, terwijl miljoenen anderen op een zakdoek bij elkaar moeten hokken?»
HUMO Zag je in Australië ook overeenkomsten met België?
Ilsen «In de outback kost de grond twee keer niks, maar daar wil niemand leven. Iedereen wil in de kuststeden wonen, maar dat wordt onbetaalbaar. Daardoor verhuist de middenklasse naar de buitenwijken, waar ze zich blauw betalen voor een vrijstaande woning, van waaruit ze elke dag anderhalf uur pendelen. En zo ontstaat ook daar een fileprobleem dat wij maar al te goed kennen. Het is al langer duidelijk dat onze lintbebouwing onhoudbaar is geworden. Maar ik hoop wel dat we elegantere oplossingen vinden dan coffin homes.»
Obesitas: Japan en Amerikaans Samoa
Ilsen «De Japanse samenleving heeft veel weg van een professioneel gerunde sportclub. Elke inwoner wordt getest, begeleid en gemotiveerd om aan zijn conditie te werken. Geen 3 procent van de bevolking is obees. We hebben een bedrijf bezocht dat zijn werknemers uitrustte met een stappenteller en een calorieënmeter. Elke dag moesten ze op de weegschaal. Als je in zo’n omgeving twee kilo aankomt, ga je vanzelf minder eten. Maar ook hun baas kreeg al hun gezondheidsgegevens binnen. En als het personeel te dik werd, kon zijn bedrijf een boete krijgen van de overheid. In sommige bedrijven is er zelfs een minimumsnelheid van 5 km/u in de gangen. Ik vind dat een slim systeem, het legt de verantwoordelijkheid bij alle schakels van de maatschappij. Gezondheid wordt daar beschouwd als een ideaal waaraan iedereen moet meewerken, omdat de maatschappij dan het beste presteert. Wij zijn veel individualistischer en beschouwen een gezonde levensstijl als een persoonlijke keuze.»
HUMO Zou jij het aanvaarden als de VRT je lichamelijke tests oplegde?
Ilsen «Ja. Ik word betaald om er piekfijn uit te zien. Gezond eten en mijn uiterlijk verzorgen beschouw ik als een deel van mijn job. Ik heb een personal trainer en er gaat zelden een dag voorbij dat ik niet sport. Vroeger werd er vreemd opgekeken als ik een vergadering verliet om te gaan sporten, nu begrijpen collega’s dat dat erbij hoort. Ik heb het nodig om me goed te voelen.»
HUMO Zie je ook nadelen aan het Japanse model?
Ilsen «De ecologische impact. Alles moet spartelvers zijn, waardoor er dagelijks tonnen vis worden weggegooid.
»Ze zijn ook meedogenloos voor wie een maatje meer heeft. Maggie De Block zou daar géén minister van Volksgezondheid kunnen zijn. Overgewicht wordt er geassocieerd met een gebrek aan discipline, en dat vinden Japanners een doodzonde.»
HUMO Over naar het andere uiterste: Amerikaans Samoa.
Ilsen «Daar is zes op tien obees. Die mensen eten zich dood. Zelfs de verpleegsters hebben een BMI van boven de 40 en de ziekenhuizen liggen vol met diabetespatiënten. Ik sprak een man die 158 kilo had gewogen, vóór ze zijn been hadden moeten amputeren vanwege de suikerziekte. Hij lag aan de dialyse en naast hem stond een flesje Sprite. Dat is zoals een roker die een sigaret opsteekt tijdens een longkankerbehandeling.»
HUMO Wat eten ze daar?
Ilsen «Junkfood en conserven. Dat eiland ligt heel afgelegen. Landbouw kennen ze niet, dus alles wordt diepgevroren ingevoerd, gefrituurd en overgoten met saus. Eén van de nationale gerechten is turkey tail. Púúr vet! Dat is zo ongezond dat het op het buureiland Samoa verboden is. Spam vinden ze ook fantastisch: samengeperst vleesafval dat met een hoop saus in een blik wordt geduwd. Dat is hun beleg. Ook de kinderen worden vetgemest. Gezondheid interesseert die mensen gewoon niet. Vijf jaar geleden is de overheid wakker geschoten, omdat de levensverwachting aan het dalen was. Sindsdien biedt ze gratis tae-bolessen aan en zijn er sporadische campagnes. Maar de weg is nog heel lang.
»Ik hoop dat we in België een Samoaans scenario kunnen vermijden. Want ook bij ons is ongezonde voeding de norm geworden. Steeds meer mensen kiezen voor opwarmmaaltijden en junkfood, omdat het gemakkelijk is. Bij alles wat we doen horen knabbels en glaasjes cava. Als je de Ten Miles hebt gelopen, zie je aan de finish alleen hotdog- en frietkramen. En als je in een brasserie vraagt om de frieten te vervangen door warme groenten bekijken ze je nog altijd alsof je een vieze huidziekte hebt. Die aflevering laat zien welk scenario ons wacht als we daarin blijven afglijden.»
Werk: de VS en India
Ilsen «Hiervoor hebben we de Big Mac Affordability Index gebruikt. Die bepaalt hoeveel hamburgers je in een land kunt kopen na één dag werk. In Amerika zijn dat er 31. Maar dat land scoort vooral goed omdat de rijksten zoveel verdienen dat ze het gemiddelde compleet uit de haak trekken. Drie vierde van de bevolking moet krabben om rond te komen, vaak door meerdere jobs uit te oefenen. Wij klagen over onze hoge belastingdruk, maar we krijgen daar ook veel voor terug: dertiende maand, vakantiegeld, zorgverlof, ouderschapsverlof, tijdskrediet… Wie in België ziek wordt, gaat naar de dokter en mag thuis herstellen, terwijl zijn loon wordt doorbetaald. Als je in Amerika ziek wordt, verdien je niks, en als je vakantie neemt ook niet. Zwanger? Zorg maar dat je een privéverzekering hebt die je een uitkering betaalt. Ik interviewde een vrouw die dertien uur per dag in een diner werkte, zeven dagen op zeven. Een 35-urenweek vond ze een absurd idee en van een burn-out had ze nog nooit gehoord. Toen ik zei dat je daarmee in België maandenlang mag thuisblijven op kosten van de staat, kwam ze niet meer bij. ‘Als ik me eens niet goed voel, koop ik een fles wijn en nestel ik me voor tv. De volgende dag sta ik weer op mijn werk.’ Dan besef je dat wij een epidemie aan burn-outs en depressies kennen omdat het kán, omdat er een vangnet is. Zij hebben die luxe niet, ze zijn bezig met overleven.»
HUMO Zeg je nu dat we te verwend zijn?
Ilsen «Ik vergelijk onze situatie gewoon met hoe het elders is. Al onze verworven rechten zijn vanzelfsprekend geworden. We beseffen niet meer wat we allemaal hebben. Maar je kunt niet meer terug. We kunnen moeilijk allemaal weer 50 uur per week gaan werken, aan de helft van ons loon. Toch hoop ik dat we de mensen een spiegel kunnen voorhouden.»
HUMO Bij de koploper in de lijst was het allicht niet beter?
Ilsen «Nee. Op één stond Pakistan, maar daar was de situatie te instabiel. We zijn naar de nummer twee gereisd, buurland India. Een bikkelharde maatschappij. De lagere klasse heeft de keuze: werken of bedelen. Kinderen van zeven jaar staan daar alle dagen bakstenen te sorteren, zonder handschoenen. Sociale zekerheid? Kennen ze niet. In de stad Jaipur hebben we een arbeider gevolgd die 70 uur per week in een vuile zolengieterij werkte, voor 260 euro per maand. Hij ontving ons bij hem thuis, in een primitieve arbeiderswoning. Ze hadden bijna niks, maar hun gastvrijheid pakte me. Wij kwamen daar binnen als rijke westerlingen, met dure camera’s en iPhones waar zij maanden voor moeten werken, en toch boden ze thee aan. ‘Je bent te gast in mijn huis, dus ben je mijn held,’ zei die man. Volgens hem moet je je altijd eerst afvragen wat je voor iemand anders kunt betekenen. Hij werkte zich krom om zijn zoon voor dokter te laten studeren. Bij het afscheid zei ik tegen die kleine dat ik hem ooit wou terugzien als dokter. De vader fluisterde iets in zijn oren, waarop het kind zei: ‘Ik hoop dat dat nooit gebeurt, want ik wil niet dat jij een dokter nodig zult hebben.’»
‘We hebben zestien landen bezocht in vijf maanden tijd. Ik heb zowat elke menselijke emotie doorstaan.’
HUMO Kon je de chaos en smerigheid in India verdragen?
Ilsen (lacht) «Het is alleszins de minst hygiënische plek waar ik ben geweest. Mensen ontlasten zich op straat. Je moet constant uitkijken waar je loopt en overal stinkt het naar riool. Ik heb de openingsscènes van de film ‘Slumdog Millionaire’ herbeleefd: kinderen die op een vuilnisbelt leven. Ik heb mensen gezien die onder dekzeilen wonen aan de kant van de weg, tussen de uitlaatgassen en de stront. Dan kun je niet anders dan besluiten dat we met te veel zijn op deze wereld. Overbevolking is de rode draad in dit programma. We zijn met 7,5 miljard mensen en tegen het einde van de eeuw komen er nog 2,5 miljard bij. Onze planeet kan dat niet aan. Maar voor politici is dat het grote taboe.»
Afval: Ghana en Hawaï
Ilsen «Onze lijst is gebaseerd op hoeveel huishoudelijk afval in een land per dag wordt geproduceerd. In Ghana is dat 90 gram per persoon. Wij dus naar daar met het idee dat het er brandschoon zou zijn. Niet dus. Op de eerste avond liepen we langs de kust in de havenstad Accra. De zon ging onder in de zee, de perfecte setting voor een romantische strandwandeling, tot je links en rechts keek. We stonden tussen het afval, omringd door brandende karkassen en autobanden. Beesten scharrelden rond en aten dat giftige afval op. Een open riool liep dwars door de stad de zee in. Ik moest kokhalzen van de geur die daar overal hing. Dat land verzuipt gewoon in het afval.»
HUMO Hoe kan dat terwijl ze op één staan?
Ilsen «Niets is er verpakt, alles komt vers van de markt, maar er is geen enkele vorm van afvalverwerking. De mensen moeten daarvoor betalen, maar kunnen zich dat niet permitteren. Daarom smijten ze alles op straat. Tijdens het koken flikkeren ze de schillen en verpakkingen door het raam. Ongelofelijk! Die mensen beseffen dat ze van hun maatschappij één grote vuilnisbelt hebben gemaakt, maar ze aanvaarden het, zoals wij hebben leren leven met onze files. Gelukkig zijn de geesten aan het rijpen en proberen privéfirma’s een vorm van afvalophaling op poten te zetten. Maar dat gaat moeizaam.
»Ook wij zijn schuldig aan het Ghanese afvalprobleem: onze oude computers, smartphones, tv’s, stofzuigers en auto’s worden daar gedumpt. We zijn in Agbogbloshie geweest, een stort van vijftig voetbalvelden groot. Dat was de hel op aarde. De grond was zwart van de as, de lucht donkergrijs van de rook. Alles staken ze in brand, om de metalen in het afval te recupereren. Binnen het uur had ik hoofdpijn van de giftige dampen, en achteraf hebben we allemaal onze schoenen weggegooid. Maar er zijn arme luizen die daar alle dagen werken. Ze wonen in verschrikkelijke omstandigheden aan de overkant van de rivier, een open riool, en ze worden er doodziek. Er liepen zelfs kinderen rond, sommigen in hun blootje, zwartgeblakerd door de rook. Dat zijn vogels voor de kat. De overheid heeft die plek vogelvrij verklaard, omdat geen enkele ambtenaar er wil werken. Aan de ingang stond er meteen twintig man rond ons busje, klaar om herrie te maken. We hebben de plaatselijke maffiabaas moeten betalen om er te kunnen filmen. Hij heeft ons begeleid, maar je voelde dat hij zonder scrupules iemand kon doden. Hij snauwde voortdurend tegen mensen dat ze verder moesten werken.»
HUMO Jullie zijn ook in Hawaï geweest. Was het daar nog erger?
Ilsen «Gelukkig niet. Maar de gemiddelde Amerikaan produceert wel 3,5 kilo afval per dag, 40 keer meer dan in Ghana. Nergens is dat zo zichtbaar als op Hawaï. Ze hebben verbrandingsovens, maar sorteren doen ze niet. Alles gaat in één zak, en daarna de oven in. Over twintig jaar zijn alle vuilnisbelten vol. Dat is hun eigen schuld, maar ook die van de toeristen die ze het hele jaar door aantrekken.
»Er bestaat een systeem voor gescheiden ophaling, maar die Amerikanen hebben er de discipline niet voor. Ze zijn zó gemakzuchtig. Ze nemen de wagen voor een verplaatsing van honderd meter, en in de supermarkt staat er personeel om hun boodschappen te verdelen over zoveel mogelijk plastic zakjes. Maar we zijn allemáál schuldig. Ik zit aan mijn tiende iPhone in twaalf jaar. Ik gooi mijn tv weg als ik een groter scherm wil. En in de supermarkt is het onmogelijk om geen afval mee te nemen, alles zit in plastic verpakt. De gevolgen daarvan heb ik gezien aan de achterkant van Hawaï, op ‘plastic beach’: een bountystrand bezaaid met duizenden tonnen afval. Waar wachten we nog op met dat wereldwijd verbod op plastic verpakkingen? Die waanzin moet stoppen.»
Onderwijs: Singapore en Benin
Ilsen «Ik lees al jaren dat ons onderwijs dringend hervormd moet worden, omdat het op niks meer trekt. Maar wij behoren tot de wereldtop. Onderwijs wordt voor iedereen aangeboden en het kost bijna niets. Als je dan de chaos in het Afrikaanse Benin ziet… Daar vinden ze niet eens deftige leerkrachten. Eén op drie scholen heeft er een toilet: een gat in de grond. Kinderen van verschillende leeftijden zitten er in één klas, en veel meer dan ‘twee appelsienen plus twee appelsienen’ leren ze niet. Er gaan ook verhalen over leerlingen die seksuele hand- en spandiensten moeten verlenen aan leraars.
‘Op Amerikaans Samoa is twee derde van de bevolking obees. Dat scenario moeten we in België proberen te vermijden.’
»Veel kinderen gaan niet eens naar school, omdat ze van hun ouders moeten meehelpen op het land. We hebben een dag meegelopen met een twaalfjarig meisje dat zich vóór en na school krom moest werken om haar alleenstaande moeder te helpen. Dat gezin woonde in een hut naast een drukke weg. Ik vroeg onze fixer of hij eens wou polsen naar haar ambities. Hij weigerde: ‘Ze weet niet eens wat dat woord betekent.’ Die mensen denken niet verder dan vandaag. Wat ze later willen hebben? Genoeg eten.»
HUMO Singapore is het beste onderwijsland ter wereld. Was je jaloers op hun systeem?
Ilsen «Nee. Singapore was nog confronterender dan Benin. Je denkt dat je het paradijs voor studenten gaat aantreffen, maar onder de schone schijn gaat een beerput van menselijk leed schuil. Elk gezin in Singapore heeft een paar zwepen in huis, om de kinderen te straffen als ze hun best niet doen op school. De overheid investeert massa’s geld in onderwijs en de schoolgebouwen zien er fantastisch uit. Het is – terecht – prioriteit nummer één, want de maatschappij van de toekomst is de optelsom van wat je vandaag investeert in je jeugd. Maar de ijzeren discipline van Singapore is verstikkend. De prestatiedruk die er wordt ingepompt, knijpt veel menselijke warmte uit de samenleving. Status is gelijk aan geld. De strebers die hun ellebogen willen gebruiken om ergens te geraken, rollen er massaal van de band. Alleen de perfectie volstaat, gebreken worden niet aanvaard. Jongeren die de druk niet aankunnen, springen van de appartementsgebouwen. Het zelfmoordcijfer bij jongeren is er het hoogste ter wereld, en ook bij ons ligt het akelig hoog. Dat zie je in elke aflevering: succes komt met een prijs, elke koploper heeft een zwart randje. En wij leunen dicht aan tegen de prestatiemaatschappij van Singapore. Ook bij ons zie je veel nijd en afgunst. In Benin heb ik dat niet gezien.
»Als we ons onderwijs willen hervormen, moet het uitgangspunt zijn: wat voor mensen willen we afleveren? Wat zijn de noden van onze jongeren en van de maatschappij? Ik maak me zorgen over het gebrek aan stielmannen die worden opgeleid. Wie gaat er over tien jaar mijn verwarming of lekkende kraan nog repareren?»
Veiligheid: IJsland en Irak
Ilsen «Mensen zeuren vaak over een onveiligheidsgevoel, en politici en media spelen daarop in. Maar in de rest van de wereld is het véél onveiliger, zelfs in landen waar je het niet verwacht. In Detroit waren we aan het filmen in een verloederde wijk, toen onze chauffeur met gierende banden de bocht kwam omgereden. ‘Instappen! Nu!’ Iemand had een geweer op hem gericht. De dader kwam onze richting uit: een zwarte met een hoody op. Ik wist dat het niet pluis was, maar ik was ook benieuwd. Ik stelde me vriendelijk voor aan die man. Als ik angst toonde, zou ik hem alleen nog meer opfokken. Het schuim hing om zijn mond en ik zag de haat in zijn blik. Maar door mijn vriendelijkheid koelde hij wat af. Tot ik vroeg waarom de buurt zo verlaten was. ‘Dat is omdat jullie fucking blanken altijd maar meer willen!’ Sinds de crisis van tien jaar geleden is die stad een economisch kerkhof geworden. Hij riep dat we weg moesten en greep opnieuw naar zijn geweer. Toen werd ik bang. Er kwam ook een louche auto aangereden. Bliksemsnel sprongen we in ons busje en reden we weg. Iedereen besefte dat het fout had kunnen aflopen. In Irak ben ik minder bang geweest dan daar.»
HUMO In Mosul stapte je voor het eerst een oorlogszone binnen, welke impact had dat?
Ilsen «Ons hotel lag in de Koerdische stad Erbil. Dat was perfect veilig. Maar in Mosul zouden we negen maanden eerder binnen de minuut zijn neergekogeld door sluipschutters. Dat besef is onwezenlijk. Al-Baghdadi, de leider van IS, heeft daar speeches gegeven. De avond voor we naar daar gingen, heb ik een pint meer gedronken om te kunnen slapen.
»De aanblik van die stad was verwoestend. Een gebied ter grootte van Antwerpen-centrum, van het Sportpaleis tot het Justitiepaleis, dat vollédig plat ligt. In elke muur zaten minstens twintig kogelgaten. Toen we daar uitstapten, stond er een man in het zwart met een bazooka op zijn schouder. Net een IS-strijder. Ik keek naar onze cameraman, die ook zo’n gigantisch ding op zijn schouder droeg, en dacht: ‘Wat als die kerel onze camera aanziet voor een wapen?’ IS-strijders waren er niet meer, maar er vielen nog wel slachtoffers tijdens de opruimacties, door landmijnen en boobytraps. Er waren ook nog slapende cellen die aanslagen pleegden. Een cameraploeg met een grote blanke jongen erbij zou een logisch doelwit zijn. Toch was ik de tweede dag al veel geruster. Ook een onveiligheidsgevoel went blijkbaar snel.
»De tweede avond werden we uitgenodigd om samen te eten met de generaal-majoor van het Iraakse leger, de politiechef van Mosul en de chef van de inlichtingendiensten. Buiten stonden meer dan honderd gewapende mannen op wacht. Surreëel. Een commandant vertelde hoe hij al schietend het westelijke deel van de stad had bevrijd, van deur tot deur. Ik wil niet weten hoeveel doden hij op zijn geweten heeft, of hoeveel misdaden tegen de menselijkheid daar aan tafel zaten. Allemaal zeiden ze hetzelfde: ‘Die mannen van IS zijn béésten.’ In de straten lagen nog onthoofde lichamen. Brave burgers werden netjes begraven, maar alles wat IS was, lieten ze gewoon rotten in de zon.
»De inwoners van Mosul hebben de hel gezien. Hun verhalen waren heel aangrijpend. Een man vertelde hoe hij met zijn gezin negen maanden in een schuilkelder had gezeten. Als ze niet meevochten met IS, kregen ze geen toegang tot eten. Zijn jongste kind was gestorven van de honger. Hij had zijn kind moeten begraven op de binnenkoer, onder het puin van de kapotgeschoten muur van de buurman. Elke dag zag hij dat graf.»
‘Wij keuren gearrangeerde huwelijken zoals ze in Turkije bestaan in België af. Maar waarom schrijven dan wel drieduizend mensen zich hier in voor ‘Blind getrouwd’? ”
HUMO Je bent ook in een kelder geweest waar lijken opgestapeld lagen.
Ilsen «Die geur vergeet ik nooit meer. We waren voordien pita gaan eten in één van de weinige restaurants die weer open waren, de pikante saus lag op mijn maag. Als je dan ontbindende lijken ruikt… Ik ben daar kotsmisselijk weer uit gekropen.»
HUMO Dan was IJsland wellicht ontspannender?
Ilsen «Dat is het veiligste land ter wereld. Gemiddeld worden er twee moorden per jaar gepleegd. Dan breekt er een soort massa-Cluedo los en gaat het wekenlang over niks anders. Bij ons vrezen veel mensen dat hun kind zal omkomen in het verkeer, of dat hun dochter wordt aangerand. Daar kennen ze dat niet. Een moeder zei me dat ze nooit bang is dat haar kind niet zal thuiskomen. Dat moet een fantastisch gevoel zijn.
»En toch heb ik me er een beetje verveeld. IJsland is een prachtig land, maar de polsslag van het leven gaat me er te traag. Ik ben een stadsmens, ik word liever wakker van loeiende sirenes dan van fluitende vogeltjes.»
HUMO Waarom is het zo veilig in IJsland?
Ilsen «Simpel, het is een groot eiland met weinig inwoners: 330.000 mensen wonen er op een oppervlakte van drieënhalf keer België. Er is geen grote stad waar criminelen zich kunnen verstoppen en weinig asielzoekers geraken tot daar. Maar volgens de politie is hét geheim het sociale weefsel. Mensen letten op elkaar. Agenten lopen ongewapend rond en praten vriendelijk met iedereen. De politie is daar echt uw vriend. Daar kunnen we in België zeker iets van leren, al los je in onze grootsteden wellicht niet alles op met praten.
»De cipiers waren ook heel menselijk voor de gevangenen. ‘Wij hoeven niet op hun kap te zitten, de opsluiting is al erg genoeg.’ De cellen waren groter dan mijn hotelkamer. Het was er proper, kleurrijk, er hing een flatscreen aan de muur en de gevangenen konden allerlei cursussen volgen. Als je in België wordt veroordeeld, beland je in een middeleeuwse krocht waar je 23 uur per dag in een hokje zit met twee anderen. Hoeft het dan te verbazen dat de recidive bij ons véél hoger ligt dan in IJsland?»
Relaties: Turkije en Letland
Ilsen «We hebben gekeken naar het land waar de traditionele gezinssamenstelling – papa, mama, kindjes – het vaakst voorkomt. Dat bleek Turkije te zijn. 93,5 procent van de kinderen groeien er op met beide ouders. In Letland is dat maar 68,5 procent, in België 76 procent. Het is één van de weinige thema’s waarin we bij de slechtsten zijn.»
HUMO Is Turkije dan het relatieparadijs?
Ilsen «Nee. Scheiden wordt er beschouwd als een ware schande en er zijn veel gearrangeerde huwelijken. Maar toch leken die mensen me verrassend gelukkig. Ik heb gesproken met een koppel dat 60 jaar geleden bij elkaar was gebracht. Zij hadden een manier van samenleven gevonden. Als je hen nu uit elkaar haalde, zouden ze volledig ontregeld zijn. Dat vond ik wel mooi. Zij hebben niet de onzekerheid van de zoektocht naar de ideale partner. Zij weten: ‘Met deze mens moet ik het doen voor de rest van mijn leven.’ En ze maken er het beste van. Op één of andere manier ben ik jaloers op die berusting. Als Belg word je geacht om die gearrangeerde huwelijken af te keuren, maar waarom schrijven drieduizend mensen zich dan in voor ‘Blind getrouwd’?»
HUMO Waar wacht je nog op, Kobe?
Ilsen (lacht) «Toch maar niet. Ik heb vrienden die zeggen: ‘Mijn vrouw is niet perfect en werkt soms op mijn zenuwen, maar ik zie ze graag, dus ik leef daarmee.’ Ik kan dat niet. Ik ben een onrustige ziel in de liefde. Ik blijf zoeken naar die ene perfecte partner, in de hoop dat ze bestaat. Als ik bij een vrouw iets ontdek dat me niet aanstaat, ben ik weg. Misschien heb ik daardoor de vrouw van mijn leven al laten gaan, of vind ik ze nooit. Die aflevering heeft me geleerd dat ik soms moet doorbijten in een relatie. Misschien is echte liefde wel: de schoonheid zien in elkaars gebreken, en die laten bestaan.»
HUMO Het voorbije halfjaar had je wellicht geen tijd voor een lief?
Ilsen «Nee, maar ik heb dat wel gemist. Als we naar huis vlogen, kwamen mijn teamleden thuis in een warm gezin, en ik in een leeg appartement met een lege frigo. Dan verlang je naar een knuffel, naar een lief dat lekker heeft gekookt en blij is dat je er weer bent.»
‘Onze verworven rechten zijn vanzelfsprekend geworden. Ik hoop dat we de mensen een spiegel kunnen voorhouden.’
HUMO Waarom zijn er in Letland zoveel echtscheidingen?
Ilsen «De vrouwen zeggen dat hun mannen te veel drinken en te agressief zijn. Het zijn ook rokkenjagers, omdat er zogezegd dubbel zoveel vrouwen zijn als mannen. Maar die mythe klopt niet. Het is wel poepsimpel om te scheiden: met een telefoongesprekje is de zaak beklonken. Ik heb nergens meer somberheid en kilte gevoeld. Mensen liepen er rond met hangende schouders, kop in kas. Elke gescheiden ouder in z’n eigen grauwe communistenflatje van 30 vierkante meter, met twee kinderen erbij. Ik ben daar echt triestig van teruggekomen.»
Voetbal: Brazilië en Gibraltar
Ilsen «Je kunt je afvragen of voetbal wel in het rijtje past, maar in Brazilië is het meer dan sport, het is een ontsnappingsroute uit de miserie. Als je opgroeit in de favela’s van Rio zijn er maar drie opties: armoede, criminaliteit of voetballer worden. Dat is de Brazilian dream. Overal wordt daar gesjot, met alles wat rolt, ook met blikjes of zakjes zand. Er zijn meer talentvolle voetballers dan goede studenten. De bal biedt die jongeren een betere kans dan een diploma.»
HUMO Jullie hebben gefilmd in de favela’s. Was het daar veilig?
Ilsen «We hebben een local ingehuurd die er iedereen kende. Om problemen te vermijden, moesten we binnen een straal van tien meter bij hem blijven. ‘Het is oké, ze horen bij mij,’ riep hij telkens. Als je daar zomaar met je camera op iemand afstapt, krijg je miserie. Ze schieten vóór ze iets vragen, bij elke politiecontrole is het prijs. Er worden 60.000 moorden per jaar gepleegd. Tijdens het filmen konden we een paar straten verder de geweerschoten horen. Stel je voor dat je in zo’n omgeving opgroeit: drugs op elke straathoek, vrienden die worden neergeknald, mensen die worden opgeknoopt aan een boom. En dan zie je Neymar in een privéjet stappen. Wat die toppers verdienen, is pervers, maar ze genieten veel meer aanzien dan politici, omdat ze erin geslaagd zijn om uit de stront te kruipen.
»Rijk en arm leven er op elkaars lip. Nergens was dat contrast zo flagrant. Als je de presidentiële suite van het Sheraton boekt, kijk je los in een favela van 35.000 mensen. Daarom is daar zoveel criminaliteit. En toch zou ik er gerust eens op verlof willen gaan. Zolang je niet met een dure handtas of iPhone staat te zwaaien of in de favela’s gaat wandelen, kan het wel.»
HUMO Het voetbalkneusje van de wereld is Gibraltar. Kunnen ze daar met zichzelf lachen?
Ilsen «Ze overstijgen amper het niveau van FC De Kampioenen, maar toch hebben ze een aandoenlijke sérieux over hun nationale voetbalteam. De metser, de leraar en de advocaat doen in het weekend hun schoenen aan om interlands te spelen, alsof een caféploeg tegen Anderlecht zou sjotten. Misschien is de liefde voor het spelletje daar nog groter dan in Brazilië. In Gibraltar is het allemaal puur voor de fun. ‘Verloren? Ach, we hebben ons geamuseerd.’ In de match die wij hebben bijgewoond, is er iets miraculeus gebeurd. Ik ga niet zeggen wat, maar dat stadion ontplofte van geluk.»
HUMO Je hebt het beste en het slechtste in de wereld gezien. Denk je dat het nog goed komt met de mens?
Ilsen «We zijn de limieten van onze planeet op heel veel domeinen aan het overschrijden en dat gaat wellicht fout aflopen. Toch blijf ik hopen dat we tijdig oplossingen vinden. Mijn geloof in de mensheid is gestegen. Ik heb een paar keer de hel gezien, maar ik heb ook vastgesteld dat de mensen die daar woonden warm en vriendelijk waren. Ik heb me vroeger weleens afgevraagd of ik nog wel een kind op de wereld zou zetten. Nu denk ik van wel. Ik wil dat wezen de warmte niet ontzeggen die ik heb gekregen van zoveel mensen. Ik ben klaar om die door te geven.»
