Bron: Topics/Trouw
school of life – Hoe leef je bewust? ‘Maak een poster met vakjes die staan voor de weken die je nog te leven hebt. En kruis iedere week een vakje af’, zegt Roman Krznaric.
Thuis heeft cultuurhistoricus Roman Krznaric (1970), medeoprichter van The School of Life, vlak achter de voordeur een mandje staan. Iedere gast moet zijn of haar smartphone in dat mandje leggen. “Het digitale vertier berooft ons van het carpe diem”, vertelt Krznaric in een hotel in Amsterdam. Hij woont in Australië, maar is voor lezingen een tijdje in Europa.
“De hele dag worden wij opgeslokt door berichtjes van vrienden en kattenfilmpjes. We kunnen ons daar bijna niet tegen wapenen en vergeten om te genieten van het moment.” Krznaric ziet het als zijn missie de leefwijze van carpe diem ’terug te veroveren’ op onder meer de digitale wereld. Hij schreef er een boek over met de titel ‘Carpe diem. De geschiedenis van een culturele kaping’.
U vindt dat het motto ‘pluk de dag’ is gestolen door de consumentenindustrie, de digitale wereld en mindfulness. Waarom?
“Eeuwenlang was de gedachte achter carpe diem dat je kansen moet grijpen als die zich aandienen. Het ging dan om belangrijke kansen, zoals iemand een huwelijksaanzoek doen of van baan veranderen. Dat is iets anders dan kleine beslissingen over beperkte uitgaven. De consumentenindustrie doet alsof we een geweldige kans laten liggen als we haar producten niet kopen. ‘Op = op’, roepen ze. ‘Pluk de dag’ wordt dan ‘pluk je creditcard’.
“Mindfulness lijkt heel goed, maar wil ons laten geloven dat het de enige manier is om in het hier en nu te zijn. Terwijl je ook je moment kunt pakken door een basketbalwedstrijd te spelen. Als het aan de digitale wereld ligt, hangen we de hele dag op de bank, zappend van het ene kanaal naar het andere om maar geen programma te missen. Pure tijdverspilling.”
Maar er bestaan toch ook televisieprogramma’s die ons kunnen verrijken, zoals inspirerende documentaires?
“Natuurlijk, die bestaan. Tv-kijken is niet voor niets de meest geliefde vorm van vrijetijdsbesteding. Niets zo fijn als na een lange werkdag op de bank kunnen ploffen en de tv aanzetten. Maar mensen realiseren zich niet hoe veel tijd zij besteden aan televisie kijken. Europeanen en Amerikanen kijken gemiddeld drie uur per dag televisie. Dat betekent dat een 75-jarige negen jaar van zijn leven voor de buis heeft gezeten. Als je nog één dag te leven had, zou je dan voor de televisie gaan zitten? Leef iedere dag alsof het je laatste is.”
Het is toch niet mogelijk om iedere dag te leven alsof het je laatste is? Dan zou niemand meer werken.
“Iedere dag keek Steve Jobs in de spiegel en vroeg hij zich af: als het vandaag mijn laatste dag zou zijn, zou ik dan gaan doen wat ik van plan ben? Dat betekent dat je niet doet waar je toevallig zin in hebt, maar dat je ook de belangen van anderen voor ogen houdt. Jouw laatste dag is niet de laatste dag voor iedereen. Zou je op je laatste dag een affaire willen hebben waardoor je huwelijk wordt verwoest? Misschien is het beter om te leven alsof je nog zes maanden te gaan hebt. Dan heb je nog de tijd om iets te doen wat waarde heeft.”
Hoe zouden we carpe diem dan wel goed kunnen toepassen?
“Iedere dag zouden we er even vijf minuten aan moeten denken dat we dood gaan. Als je weet dat het leven kort is, leef je bewuster. Dan stel je een carrièreswitch niet meer eindeloos uit omdat dat vaste contract zekerheid biedt. En dan besluit je of je wilt vechten voor je huwelijk dat al jaren niet meer zo geweldig is. Je maakt keuzes die bijdragen aan je eigen geluk en dat van anderen. Zelf heb ik een poster met honderden vakjes. Die vakjes staan voor de weken die ik nog te leven heb. Iedere week kruis ik een vakje af. Heel confronterend. Er rust een taboe op de dood, dat is jammer. Kinderen mogen geen dode lichamen zien en we sluiten bejaarden op in tehuizen om ze aan het zicht te onttrekken.”
Is het dan zo slecht om het leven sterker te benadrukken dan de dood?
“Nee, maar het denken aan de dood herinnert ons eraan dat we nu de vrijheid hebben onze eigen keuzes te maken.”
Krznaric wijst op zijn T-shirt, waar binnen één cirkel de woorden ‘dood’ en ‘vrijheid’ staan.
“Christenen weten hoe ze met de dood moeten leven. De gedachte aan het hiernamaals heeft een grote plaats binnen hun diensten. Maar daar schuilt ook weer een gevaar in. De gedachte aan een eeuwig leven in de hemel moet je niet afhouden van het leven nu. Het is zonde als je vergeet te genieten van dit moment. Dat hoeven geen meeslepende gebeurtenissen te zijn. Iedere dag leg ik een mandarijntje op de verwarming. Het eten van die warme partjes, daar geniet ik van. Het is ook goed om af en toe eens drugs te gebruiken om een mooi moment te beleven.”
Drugs gebruiken? Staat dat bewust denken niet in de weg?
“Nee hoor, helemaal niet. De geniaalste boeken zijn geschreven door auteurs die kort van tevoren drugs hadden gebruikt. Drugs maken je creatiever. De halve wereldbevolking leeft op koffie en we vinden het normaal dat mensen roken, dat zijn ook geestverruimende middelen. Waarom steigeren we dan bij het woord ‘drugs’? Jullie hebben daar in Nederland zo’n mooi woord voor: gedogen. Als we kinderen les geven over de voor- en nadelen van drugs, loopt de situatie echt niet uit de hand. Kijk naar Nederland. Weinig softdruggebruikers stappen over op harddrugs. Dat komt omdat zij niet belemmerd worden in hun gebruik van softdrugs.”
In uw boek zegt u dat we helemaal niet opmerken dat carpe diem van ons is gestolen. Is het dan wel zo belangrijk voor ons?
“De consumentenindustrie volgt ons als een schaduw. Mensen hebben gewoon niet door dat ze worden beïnvloed en gehersenspoeld. Toen mijn dochter drie jaar oud was, wist ze al dat de gele M voor McDonald’s staat. Reclame wordt kinderen met de paplepel ingegoten. Pubers van zestien willen ieder jaar een nieuwe telefoon zonder te weten waarom. Ze zijn niet in staat hun eigen keuzes te maken, dat doen anderen voor hen.”
Willen mensen dan wel veranderen?
“Dat denk ik wel, hoewel mensen het niet snel toe zullen geven. Maar als je open en eerlijk met hen praat, zullen ze zeggen dat er belangrijkere dingen in het leven zijn dan de nieuwste telefoon. Die is over een jaar weer verouderd. Wat heb je er dan aan?”
Wat is volgens u het recept voor geluk?
“Wat iedereen ten diepste wil, is een betekenisvol leven leiden. Denk bijvoorbeeld aan Albert Schweitzer. Hij was een superster op het gebied van theologie, muziek en filosofie, maar gaf alles op om als arts in Afrika aan het werk te gaan. Hij was gelukkig, omdat hij andere mensen hielp, waardoor zijn bestaan zin had.
“Je hoeft dus niet continu te lachen om geluk te ervaren. Ook is het goed af en toe spontaniteit in te plannen. Dat klinkt tegenstrijdig, maar het geeft vrijheid om op zondagmiddag te doen waar je op dat moment zin in hebt in plaats van een vooruitgeplande activiteit te ondernemen. Eerst doen, dan denken. Zelf denk ik me weleens in dat ik na mijn dood op een diner kom. Aan tafel zitten verschillende versies van mezelf, personen die ik had kunnen worden als ik andere keuzes had gemaakt. Ik bedenk me met wie ik het liefst zou willen praten. Dan weet ik weer welke weg ik moet gaan.”
Roman Krznaric: Carpe diem. De geschiedenis van een culturele kaping. Ten Have, Utrecht. 320 blz. €24,99.
credo van spontaniteit
Het eeuwenoude credo ‘carpe diem’ is gemunt door de Romeinse dichter Horatius in zijn gedicht Ode 11. Van de renaissance tot diep in de twintigste eeuw getuigde het van een goede opvoeding als iemand een paar regels uit dat gedicht kon citeren.
Volgens cultuurhistoricus Barbara Ehrenreich waren mensen het spontaanst in de Middeleeuwen. Perioden van hard werken werden afgewisseld met ruwe carnavals en grote dansfeesten.
Tijdens de Reformatie braken protestantse kerkleiders met carpe diem door het belang van hard werken en een spaarzaam leven te benadrukken. Ook het instellen van een fabrieksklok tijdens de Industriële Revolutie leidde tot een minder spontaan leven.